Sinds de jaren vijftig zijn Europese artiesten – en fans – verwikkeld in een hevige strijd om de eerste plaats in het Eurovisiesongfestival. In 2024 keken 163 miljoen mensen vanuit de 37 deelnemende landen naar de wedstrijd. Ook dit jaar worden zulke immense aantallen verwacht. Hoe is dit populaire – en enigszins controversiële – zangfestijn eigenlijk begonnen?
Hoe werkt Eurovisie ook alweer?
We kunnen het ons haast niet voorstellen, maar voor wie geen idee heeft hoe Eurovisie in zijn werk gaat, volgt hier eerst een korte uitleg.
Leestip: Waarom stopte de uitbreiding van het Mongoolse Rijk in Europa
In totaal zijn er drie rondes: twee halve finales en de grote finale. De zogeheten ‘Big Five’ – bestaande uit Frankrijk, Duitsland, Italië, Spanje en het Verenigd Koninkrijk – gaat direct door naar de finale. Dat geldt ook voor de winnaar van het jaar ervoor.
De overige landen gaan verspreid over twee halve finales met elkaar de strijd aan om een plekje in de finale. Wie door mag, wordt sinds kort volledig bepaald door het publiek. De vakjury – die in de finale vijftig procent van de stem bepaalt – staat hier buitenspel.
Het winnende land krijgt een glazen trofee en wordt geacht het spektakel het jaar erop te organiseren. Omdat in 2024 de Zwitserse artiest Nemo won met het nummer The code, reizen de 37 deelnemende landen nu af naar Basel.
Van radio naar televisie
Voordat de televisie onze harten veroverde, was er de radio. De International Broadcasting Union (IBU) startte in 1925 met het maken en verspreiden van radioprogramma’s door heel Europa en de rest van de wereld.
Leestip: De Reformatie was het begin van een religieuze revolutie in Europa
Maar toen startte de Tweede Wereldoorlog. Dit conflict vernietigde niet alleen de Europese infrastructuur, maar ook het onderlinge vertrouwen en de grenzen.
De Sovjet-Unie beschuldigde de IBU ervan te zijn overgenomen door de nazi’s, die veelvuldig gebruik hadden gemaakt van radiopropaganda om Adolf Hitler aan de macht te helpen. Zij drongen aan op de ontmanteling van de unie. In 1950 werd hij opgeheven.
De EBU wordt opgericht
Datzelfde jaar sloegen 23 West-Europese landen de handen ineen en richtten de European Broadcasting Union (EBU) op, het samenwerkingsverband van omroepen dat ook het Eurovisiesongfestival mogelijk maakt.
Al voor de oprichting droomden de individuele landen ervan om hun televisieprogramma’s in het buitenland op de buis te krijgen. Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk zetten in 1950 de eerste stap met het programma Calais en Fête.
In de aankondiging van het programma stond: ‘Mannen en vrouwen en kinderen, zittend in hun huis in Londen of Birmingham, in dorpen en valleien, kunnen de mannen en vrouwen en kinderen van Calais voor hen zien praten, zingen en dansen.’
Eurovisiesongfestival krijgt vorm
In 1953 werd de kroning van koningin Elizabeth II uitgezonden door de EBU. Het was de eerste officiële proefuitzending van Eurovision. Dit smaakte naar meer en dus startten ze in 1955 een uitdagend project: een Europese zangwedstrijd.
Leestip: Vier fantastiche roadtrips door Europa
De show moest gaan lijken op het Italiaanse Festival van San Remo, waarin Italiaanse songwriters streden om de prijs voor het beste nieuwe Italiaanse lied. Waarom zou dat niet Europabreed kunnen?
En zo kon het gebeuren dat op 24 mei 1956 miljoenen Europeanen naar de eerste uitzending van het Eurovisiesongfestival keken. Er deden toen nog maar zeven landen mee: België, Frankrijk, West-Duitsland, Italië, Luxemburg, Nederland en Zwitserland. Die laatste ging er destijds met de prijs vandoor.
Een verenigd Europa
Het liedjesfestival wordt gezien als het eerste en invloedrijkste pan-Europese evenement in de naoorlogse periode. Mensen identificeerden zich met het idee van een verenigd Europa, dat boven nationalisme en conflict uitstijgt.
Toch was het songfestival niet alleen maar een teken van internationale coöperatie. Volgens historici weerspiegelde het feest ook de spanningen en vijandigheden van zijn tijd. Er ontstond zelfs een rivaliserende competitie: Intervision, dat achter het IJzeren Gordijn plaatsvond.
Leestip: Vroeger was er in Europa regelmatig een kind aan de macht
In de begindagen woedden er hevige debatten over de deelname van westerse landen waar een dictator aan de macht was (zoals Spanje) en in welke taal de uitzending moest worden uitgezonden. Er was ook de kritiek dat er alleen westerse natiestaten meededen en de wedstrijd geen accurate representatie van Europa als geheel was.
Pas in 1994, nadat de Sovjet-Unie ontmanteld was, deden ook verschillende Oost-Europese landen mee, zoals Polen, Roemenië en Slowakije.
Politieke tintjes
Hoewel de EBU politieke boodschappen niet toestaat op het songfestivalpodium, werd het al snel een plek waar cultuuroorlogen over etniciteit, seksualiteit en nationalisme worden uitgevochten. Zo kregen de Russische deelneemsters in 2014, kort na de annexatie van de Krim in Oekraïne, een hoop gejoel over zich heen nadat ze zich kwalificeerden voor de finale.
In het verleden gaven sommige landen hun optredens een politiek tintje door leden van vervolgde gemeenschappen uit andere landen te laten optreden als hun vertegenwoordigers. Anderen werden bekritiseerd omdat ze nationale stereotyperingen zouden versterken.
Ondanks de controversiële momenten boet de wedstrijd nog altijd niet in aan populariteit, en dat geldt evenmin voor de sterren en liedjes die Eurovisie heeft opgeleverd. Abba, Celine Dion en Julio Iglesias danken allemaal hun wereldwijde faam aan het Eurovisiesongfestival.
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
