In de geschiedenis wordt Dzjengis Khan vooral herinnerd als een meedogenloze veroveraar en de stichter van het grootste rijk uit de menselijke geschiedenis.
In 1206 lukte het hem om alle Turks-Altaïsche volkeren van de Mongoolse Hoogvlakte, mensen die bekendstonden als ‘zij die in vilten tenten wonen’, onder zijn heerschappij te brengen. Dit bleek slechts het begin.
Bestaande staten werden van de kaart geveegd naarmate het rijk van Dzjengis Khan zich uitbreidde over Azië. In het oosten verwoestten de Mongolen de koninkrijken van de Jurchen en Tangut in hedendaags China; in het westen werden onder meer de Kitan van Transoxanië in Centraal-Azië neergeslagen.
Eerste Mongoolse overwinning in Europa
Dzjengis Khan trommelde in 1223 twee van zijn beste generaals op: Jebe en Subutai. Het doel was het veroveren van de Turkse herdersvolken die de verre westelijke vlakten bewoonden ten noorden van de Kaspische Zee en de Zwarte Zee.
Leestip: Wat waren de verschillen tussen het Byzantijnse en het Romeinse Rijk?
De generaals reisden vanuit Perzië, dat inmiddels bijna veroverd was, naar de Euraziatische steppe om met 20.000 soldaten te vechten tegen de overgebleven nomadische herders, de Koeman-Kiptsjak.
Zodra hij lucht kreeg van de Mongoolse aanval vroeg Köten, leider van de Koemanen, hulp aan het Kievse Rijk, een gigantische Oost-Slavische staat die aan het einde van de tiende eeuw was gevormd rond de hoofdstad Kiev. De Slaven en Koemanen zetten samen een leger van 80.000 mensen op poten.
Daarop waagden de Mongolen een gok. Subutai marcheerde richting het vijandige leger met 2000 slecht uitgeruste ruiters. Hun opdracht: doen alsof ze in paniek raakten en vluchtten. De list werkte.
Het Slavisch-Koemaanse leger achtervolgde de ‘vluchtende’ Mongolen negen dagen lang. Toen ze de Kalka bereikten, een rivier bij hedendaags Marioepol in Oekraïne, stonden Jebe en het resterende Mongoolse leger klaar om de vijand te grazen te nemen. Het werd de eerste Mongoolse overwinning op Europees grondgebied.
Mongoolse invasie van Europa
De Mongoolse invasie van Europa stokte toen de Mongoolse generaals werden teruggeroepen om Dzjengis Khan te steunen in zijn verovering van Noord-China zo’n 6000 kilometer verderop. Die missie zou jaren in beslag nemen.
Leestip: Hoe het Ottomaanse Rijk opkwam en ook weer ineenstortte
Pas in 1235 gaf Ögedei, de zoon en opvolger van de in 1227 overleden Dzjengis Khan, opdracht voor een nieuw offensief richting het westen. Het doel: de Koemanen en hun bondgenoten voor eens en altijd uit de weg ruimen.
Ögedei stelde een leger samen van 100.000 ruiters, veel meer dan de troepen die zijn vader twaalf jaar eerder naar Europa had gestuurd. Hoewel dit leger geleid werd door aanvoerders uit de vier takken van de keizerlijke familie, kwam het formele militaire leiderschap bij Subutai te liggen, die inmiddels een oude man was.
Leestip: Koeblai Khan deed wat Dzjengis niet lukte: hij veroverde China
Batu Khan, een van de kleinzonen van Dzjengis Khan, zou de invasie van Europa leiden. De Mongolen kwamen binnen via de bovenloop van de Wolga en versloegen de Koemanen, Alanen en Bulgaarse volken. Daarna vielen ze opnieuw het Kievse Rijk aan. De ene na de andere stad viel, inclusief de hoofdstad Kiev, die in 1240 na een negen dagen durende bezetting werd veroverd.
Katapulten en afgesneden oren
De Mongolen stonden erom bekend dat ze militaire kennis van hun gevangenen implementeerden. Zo maakten ze gebruik van Chinese katapulten, ontvlambare vloeistoffen en kruit – technieken die tot dan toe nog nooit in Europa waren ingezet.
De Koemanen kregen grote verliezen te verduren – meer dan 100.000 krijgers. De Mongolen zouden dat getal berekend hebben door van elke dode soldaat een oor af te snijden en die bij elkaar op te tellen.
Leestip: Dit is Börte, de vrouw en onmisbare rechterhand van Dzjengis Khan
Net als zo’n twintig jaar eerder lukte het de Koemaanse leider Köten om te ontsnappen aan het zwaard van Subutai. Köten en zo’n 40.000 overlevenden schuilden aan het hof van de Hongaarse koning Béla IV, die heerste van 1235 tot 1270.
Batu Khan waarschuwde Béla in een brief over wat hem te wachten stond als hij de Koemanen niet uitleverde: ‘Omdat zij makkelijker kunnen ontsnappen dan jullie, aangezien ze in tenten wonen en rondtrekken, kunnen ze wellicht vluchten. Maar jullie, wonend in huizen, forten en steden – hoe zullen jullie mijn greep ontwijken?’
Köten wordt gelyncht
Béla liet zich niet kennen. Hij vroeg zijn omgeving om militaire hulp met het idee een leger samen te stellen, onafhankelijk van de Hongaarse leenheren met wie hij in de clinch lag.
Leestip: Carthago was meer dan alleen de grote rivaal van het Romeinse Rijk
Het Hongaarse volk was de Koemanen echter minder goedgezind en vreesde het geweld waarmee de Mongolen dreigden. Uiteindelijk werd Köten gelyncht door een bende, opgezet door Hongaarse aristocraten. De krijgers van Köten vluchtten naar het zuiden en westen, en vernielden talloze Hongaarse dorpen op hun pad.
Béla kon niet rekenen op veel solidariteit van andere staten. De enige substantiële hulp die hij ontving, kwam van zijn neef Hendrik II, hertog van Silezië en groothertog van Polen, een van de machtigste mannen in de regio.
De Slag om Liegnitz
Batu Khan en Subutai organiseerden een van de meest briljante aanvallen in de militaire geschiedenis. Mongoolse troepen werden verdeeld in drie eenheden die allemaal tegelijkertijd vanuit Oekraïne naderden, maar elk via een andere route. Vrijwel tegelijkertijd vielen ze Europa binnen op plekken die ruim 700 kilometer van elkaar verwijderd lagen.
De eerste groep van 20.000 Mongolen kwam via het zuiden van Polen. Op 9 april 1241, buiten de stad Liegnitz (nu Legnica), vochten ze tegen de coalitie van Polen, Moraviërs en Tempeliers die Hendrik II had samengesteld.
De Mongolen werkten in plunderende groepen die onderling communiceerden met vlaggen en signaalpijlen. Met schijnaanvallen, geveinsde terugtrekkingen en zwarte rook overvielen ze de troepen van Hendrik II. De Slag om Liegnitz was een belangrijke overwinning voor de Mongolen; ze doodden Hendrik II en droegen zijn hoofd nog wekenlang mee op een speer.
Mongolen verslaan Hongaren
Na hun overwinning trokken ze richting het zuiden om zich te voegen bij de rest van hun leger, die op dat moment het hart van Béla IV’s Hongaarse Rijk naderden. Op 11 april 1241, twee dagen na de overwinning van Liegnitz, werden de Hongaren in de Slag bij Mohi neergeslagen door Batu Khan.
Leestip: Het Heilige Roomse Rijk: 6 vragen en antwoorden
De Mongolen gebruikten in dit gevecht de nerge, een meedogenloze jagersmanoeuvre waarbij een groot gebied te paard wordt omcirkeld en de prooi gevangen zit in een steeds kleiner wordende cirkel.
Geschat wordt dat de Hongaren ruim 10.000 mannen verloren (negen zakken vol met afgesneden oren) bij Mohi. Béla ontsnapte en trok samen met zijn Koemaanse wachters naar een schuilplaats aan de Adriatische kust.
Wat stopte de invasie van het Mongoolse Rijk?
Het Hongaarse verzet ten westen van de Donau hield nog negen maanden stand, maar toen de rivier bevroren raakte, kon het Mongoolse leger oversteken en de weg vervolgen richting Wenen. En toen, op het moment dat ze de overwinning volledig in hun greep leken te hebben, stopte de inval en trokken de Mongolen zich terug.
Er zijn verschillende theorieën over de precieze oorzaak van dit plotselinge keerpunt. Sommige bronnen wijten het aan de dood van de opperste khan Ögedei in december 1241. Zowel Batu Khan en Subutai moesten terugkeren naar Mongolië om deel te nemen aan de verkiezing van een nieuwe leider.
Sommige historici achten het onwaarschijnlijk dat het nieuws over de dood van hun leider de generaals zo snel bereikte. Zij wijzen naar andere redenen, zoals het weer. Drastische temperatuurdalingen en een gebrek en weilanden voor de Mongoolse paarden zouden problemen hebben opgeleverd voor hun legers.
Recent archeologisch onderzoek toonde aan dat het Mongoolse leger in Hongarije meer verliezen leed dan voorheen werd gedacht. Ook dit zou een reden kunnen zijn geweest voor de generaals om zich terug te trekken.
De Gouden Horde
Batu Khan gaf zijn strijd om Europa niet op. Op de Koemaanse steppe, nu Zuid-Rusland, vestigde hij een Mongoolse staat die zich uitstrekte van de Karpaten in Oost-Europa tot Siberië: de Gouden Horde.
Leestip: 5 hardnekkige mythen over het Romeinse Rijk ontkracht
In de vroege veertiende eeuw beleefde de Gouden Horde de hoogtijdagen, toen de islam er de officiële religie werd. De staat werd erkend door volken uit Oost-Europa, Azië en het Midden-Oosten, en vergaarde rijkdom door handel in het Middellandse Zeegebied. Alles liep voorspoedig, tot de Zwarte Dood in 1347 kwam.
Door de pest verzwakte de macht van de Gouden Horde aanzienlijk. In 1359 brak een burgeroorlog uit die tientallen jaren zou voortduren. Wijdverspreide onrust en grensdisputen zouden de Mongoolse macht op den duur ondermijnen. Geleidelijk aan wonnen lokale heersers de macht terug, terwijl de overblijfselen van de Mongoolse invasie begonnen te vervagen.
Steun de missie van National Geographic en krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium. Word nu lid!
