Voor Oekraïners zijn de afgelopen weken zowel mentaal als emotioneel traumatisch geweest. Volgens gegevens van de Verenigde naties zijn tot dusver meer dan 2,8 miljoen mensen voor de Russische bommen op de vlucht geslagen, waarbij ze hun hele leven achter zich hebben moeten laten. Veel van deze vluchtelingen komen uit alle windstreken van de wereld, onder wie studenten uit Afrika en India. Sinds de aanvallen op Oekraïense bodem begonnen, zijn er steeds meer berichten binnengekomen over discriminatie van deze mensen.

Niet-Oekraïense studenten onder de vluchtelingen hebben het over ‘een nachtmerrie’, vertellen dat ‘de autoriteiten ons eruit pikten’ en ‘ons terugstuurden omdat we zwart waren.’ Volgens hen werden ze anders behandeld dan andere mensen die de oorlog probeerden te ontvluchten en was die behandeling respectloos.

‘Ze lieten de Oekraïners het eerst door, daarna pas de rest. Er zijn berichten over een discriminerende behandeling, en sommige mensen zeggen zelfs dat ze zijn geslagen, maar we hebben geen mensen ter plekke die dat kunnen bevestigen,’ zegt Sarah Bourial, een jonge Marokkaanse die het burgerinitiatief Collectif Maroc Ukraine heeft opgezet om de Marokkanen te helpen die in Oekraïne zijn gestrand.

Op meerdere video’s op sociale media is te zien hoe honderden zwarte, Arabische en Indiase studenten urenlang de kou moeten trotseren om Oekraïne te kunnen verlaten en in een aangrenzend land te worden toegelaten.

Bourial licht de context van deze discriminatie nader toe. ‘Er zijn verschillen. Sommige mensen vertelden dat het Oekraïense soldaten waren die de studenten niet meteen toestonden om het land te verlaten. Als je bij een grensovergang aankomt, kom je eerst bij een Oekraïense controlepost en daarna bij een Poolse controlepost. Sommige studenten zeiden dat ze bij de Oekraïense controlepost waren tegengehouden.’

National Geographic nam contact op met Céline Schmitt, woordvoerster van de VN-Mensenrechtenraad (UNHCR), een orgaan dat toeziet op de naleving van internationale verdragen op het gebied van mensenrechten. We vroegen haar wat Europese autoriteiten tegen deze racistische gang van zaken ondernamen. ‘Elk geval van discriminatie of racisme is er één te veel,’ zei Schmitt. ‘We hebben in meerdere gevallen aan de bel getrokken om ervoor te zorgen dat alle mensen die de oorlog in Oekraïne ontvluchten, in buurlanden worden toegelaten. We benadrukken dat geen enkele groep of persoon gediscrimineerd mag worden,’ aldus Schmitt.

Schmitt verwees naar de woorden die Filippo Grandi, Hoge commissaris voor de vluchtelingen van de VN, op 8 maart heeft uitgesproken: ‘Met betrekking tot berichten over onaanvaardbare vormen van discriminatie van mensen die Oekraïne ontvluchten, heb ik er bij de desbetreffende autoriteiten op gewezen dat elke vorm van discriminatie of racisme veroordeeld moet worden en dat alle mensen bescherming verdienen. Alle autoriteiten waren het daar volledig mee eens en zegden op zowel het hoogste regeringsniveau als wat betreft de autoriteiten ter plekke toe dat de buurlanden vluchtelingen uit Oekraïne niet zullen tegenhouden.’

‘De VN-Mensenrechtenraad is gewezen op voorvallen waarbij mensen aan de Oekraïens-Poolse grens op problemen zijn gestuit. We hebben opgeroepen om alle vluchtelingen toe te laten ongeacht hun wettelijke status, nationaliteit of herkomst,’ aldus Schmitt.

Volgens Bourial is ze niet verrast dat zich in de chaos aan de grenzen van Oekraïne discriminerende en racistische voorvallen hebben voorgedaan. ‘Je moet bedenken dat Marokkanen zonder visum onder normale omstandigheden geen toegang hebben tot de Schengen-zone. En Oekraïne maakt noch deel uit van Europa, noch van de Schengen-zone. Dus als Oekraïense ingezetene mag je de EU niet zomaar in.’

Bourial zegt dat rassendiscriminatie aan de Oekraïense grenzen in nauw verband staat met juridische kwesties. ‘Onlangs hebben Oekraïners het recht gekregen om als toerist negentig dagen in de EU te verblijven zonder visum. Dat geldt niet voor Marokkanen, Indiërs of Afrikanen. Wij hebben een visum nodig (...). Maar er is nog steeds een oorlog aan de gang en de bommen vallen op ons allemaal. Er zou geen verschil moeten bestaan.’

‘De Marokkaanse ambassades in de buurlanden hebben de discriminatie aangekaart en bussen naar grensovergangen gestuurd. In Slowakije is de ambassadeur zelf naar de grens gegaan om ervoor te zorgen dat Marokkanen zonder problemen werden toegelaten,’ zegt Bourial.

Burgers en ambassades

‘We zitten erg ver van deze landen vandaan, dus hoe kunnen we deze mensen helpen?’ luidde de vraag die door het Marokkaanse burgerinitiatief werd gesteld. ‘We hebben organisaties in de buurlanden opgezet en hebben geprobeerd om kleine groepjes Marokkanen naar Hongarije, Polen, Slowakije en Roemenië over te brengen. Het eerste wat we willen doen, is onderdak voor deze mensen vinden. Uiteindelijk kreeg ik ook contact met de ambassades. We werden een aanspreekpunt voor de ambassades en voor het vergemakkelijken van de inreisprocedures. Zij boekten hotelkamers waar de vluchtelingen konden verblijven voordat ze naar Marokko konden terugvliegen,’ aldus Bourial.

‘Het is mijn burgerplicht,’ zegt een jonge Marokkaanse vrouw die in Parijs woont. Een dag na de eerste Russische aanval richtten deze vrijwilligers het online-platform Collectif Maroc Ukraine op. Ze zamelden medicijnen, voedsel en water in en zorgden voor psychologische bijstand en soms zelfs voor financiële hulp. ‘Deze mensen hadden het erg moeilijk. Ze moesten van de ene op de andere dag alles achterlaten. We hebben zelfs psychologen als vrijwilligers gevonden die naar deze mensen wilden luisteren. Sommige vluchtelingen zeiden dat hun universiteit was gebombardeerd en dat ze nog maar drie maanden te gaan hadden om arts te worden,’ vertelt Bourial.

‘Het begon met het besef dat we in Oekraïne zelf weinig konden uitrichten (...). Uiteindelijk werden we een aanspreekpunt om taxi’s te bestellen en dienstregelingen van treinen en nieuws van de ambassades door te geven. We hebben ze geholpen de grens over te steken, en daarna moesten ze onderdak en iets te eten hebben. Sommige studenten hadden niet eens een paspoort! Dus fungeerden we als tussenpersoon met de ambassades om ze nieuwe passen te bezorgen.’

Vrijwilligers uit de buurlanden zorgden voor bussen waarmee de studenten van treinstations naar hotels werden overgebracht. ‘Dan was er nog het medische aspect. Er was iemand die insuline nodig had, iemand anders met hemofilie was gewond geraakt en had hulp nodig. In dat geval konden we hulp vragen bij een hulporganisatie ter plekke. Veel mensen hadden last van blessures omdat ze urenlang hadden gelopen.’

Op sociale media als WhatsApp, Telegram en Instagram zijn er veel groepen actief die het contact tussen vluchtelingen, familieleden, hulporganisaties en ambassades regelen. Op de website van het collectief waren twee aanvraagformulieren te vinden: ‘Een voor vrijwilligers en een voor mensen die hulp nodig hebben,’ aldus een vrijwilliger. Dankzij bemiddeling van influencers en kennissen aan de grens ‘hadden we onze contacten en stonden achter ieder contact zo’n vijftien mensen klaar.’ In het begin telden we de vluchtelingen nog, maar daarna werden het er zoveel dat dat niet meer mogelijk was.’

‘De laatste dagen verloopt alles wat soepeler. Vorige week heb ik drie dagen lang mijn telefoon niet weggelegd en niet geslapen. De vrijwilligers hebben geweldig werk verricht: ze gingen ’s nachts op zoek naar mensen en brachten ze naar hotels.’

Hoewel de ‘meerderheid van de Marokkaanse vluchtelingen die Oekraïne wilden verlaten, nu het land uit zijn,’ is de uittocht nog gaande. Oekraïners en vluchtelingen van andere nationaliteiten zitten vast in steden die door de Russen zijn omsingeld, zoals Marioepol.

Volgens de VN zeggen ‘hulporganisaties dat er een dringende behoefte bestaat aan voedsel, water, onderdak en basisvoorzieningen, vooral voor mensen die vastzitten in steden waar wordt gevochten.’ Meerdere organisaties zijn in een lijst opgenomen voor financiële of materiële donaties of voor het aanbod om vluchtelingen op te vangen. Complete ‘behoefte-lijsten’ zijn ook opgesteld met verzamelpunten in meerdere steden in Nederland.

Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op nationalgeographic.co.uk