Bekijk al onze artikelen over het coronavirus.

In het rapport dat vandaag werd gepubliceerd door de Wereldgezondheidsorganisatie, staat dat SARS-CoV-2 (het virus dat COVID-19 veroorzaakt) waarschijnlijk van dieren via tussendieren op mensen is overgesprongen.

Het rapport is het resultaat van een maanden durende missie van een team van Chinese en internationale deskundigen om de ware oorsprong van COVID-19 te achterhalen. Volgens het rapport is het waarschijnlijk dat het virus afkomstig is van een vleermuis of schubdier voordat het oversprong naar de mens. In het rapport wordt ook gesteld dat het uiterst onwaarschijnlijk is dat het zeer besmettelijke virus uit een Chinees laboratorium is ontsnapt.

‘Alle hypothesen blijven op de tafel,’ zei WHO-directeur Tedros Adhanom Ghebreyesus in een verklaring die vandaag werd gegeven. Het onderzoek van de organisatie wordt dan ook voortgezet.

Hoewel het 120 bladzijden tellende rapport een aantal vragen oplost, laat het andere onbeantwoord. Bijvoorbeeld de geografische oorsprong van het virus en de precieze manier waarop de eerste mens besmet raakte. De methoden die zijn gebruikt om fysiek bewijsmateriaal te verzamelen en de wijze waarop het rapport is opgesteld, hebben eveneens alarmbellen doen afgaan. Sommige deskundigen trekken de geloofwaardigheid ervan dan ook in twijfel en dringen aan op meer transparantie bij toekomstige onderzoeken.

Ghebreyesus: ‘Dit rapport is een hele belangrijke eerste stap, maar zeker niet de laatste. We moeten de wetenschap blijven volgen en daarbij geen middel onbeproefd laten tot de bron van het virus is gevonden.’

De weg naar infectie

De meeste wetenschappers zijn niet verbaasd over de conclusie van het rapport dat SARS-CoV-2 hoogstwaarschijnlijk van een besmette vleermuis of besmet schubdier op een ander dier en vervolgens op een mens is overgesprongen.

‘Dat is wat velen van ons altijd al dachten,’ zegt Ian Lipkin, directeur van het Center for Infection and Immunity van de Mailman School of Public Health van Columbia University. Lipkin voegt eraan toe: ‘Dat zijn nog steeds speculaties, omdat er nog geen tussendier is geïdentificeerd.’ De schrijvers van het rapport stellen voor de toeleveringsketens van zowel veehouderijen als kwekerijen voor wilde dieren naar openbare markten te onderzoeken om na te gaan om welke dieren het precies gaat.

Als een tussengastheer deel uitmaakt van de overdrachtsketen van het virus, is het belangrijk dat deze wordt geïdentificeerd zodat maatregelen kunnen worden genomen om toekomstige uitbraken te voorkomen. Dat zegt Theodora Hatziioannou, universitair hoofddocent Virologie aan de Rockefeller-universiteit in New York.

In het rapport wordt een ander waarschijnlijk overdrachtsscenario geschetst: dat het virus rechtstreeks van een vleermuis op een mens is overgesprongen. Robert Garry is viroloog aan de Amerikaanse Tulane University School of Medicine en heeft de oorsprong van het virus op basis van het genoom bestudeerd. Volgens hem is een dergelijke situatie niet eens zo ver gezocht.

In het rapport wordt echter in twijfel getrokken of de markt van Wuhan wel de plaats was waar de eerste overdracht van dier op mens plaatsvond, zoals sommigen dachten. Het vroegst gemelde geval van COVID-19 hield geen verband met de markt. Dat betekent dat er nog geen harde conclusies kunnen worden getrokken over de rol die de markt van Wuhan speelde bij de uitbraak of over de wijze waarop het virus daar terecht is gekomen.

De hypothese dat diepvriesproducten die op markten werden verpakt en verkocht een rol kunnen hebben gespeeld bij de overdracht van SARS-CoV-2 werd eveneens onderzocht. De schrijvers van het rapport stelden vast dat deze zogeheten koudeketenroute mogelijk was en riepen op tot verder casecontrolonderzoek van uitbraken waarbij diepvriesproducten een rol speelden. Ze adviseerden ook koudeketenproducten die sinds december 2019 op de markt van Huanan zijn verkocht te onderzoeken als deze nog beschikbaar zijn.

Het rapport concludeert dat het ‘uiterst onwaarschijnlijk’ is dat het virus uit een laboratorium in Wuhan is ontsnapt. Deze hypothese werd door oud-president Donald Trump geopperd, maar werd niet vaak door wetenschappers onderschreven. Robert Redfield, voormalige directeur van het Centers for Disease Control and Prevention, verspreidde dit idee vorige week nog tijdens een interview met CNN.

In het WHO-rapport staat dat er in geen enkel laboratorium een virus is geregistreerd dat nauw verwant is aan SARS-CoV-2 voordat de eerste gevallen van COVID-19 in december 2019 werden geregistreerd. De schrijvers voegen eraan toe dat het risico van het per ongeluk introduceren van het nieuwe coronavirus in een laboratoriumomgeving door infectie van een mens extreem laag is. Er wordt in het rapport niet aangedrongen op aanvullend onderzoek naar de mogelijkheid van een lek in een van de laboratoria in Wuhan.

‘De voorlopige conclusies zijn niet buitensporig en ze zijn volkomen logisch,’ zegt Hatziioannou. ‘Ik weet dat veel mensen graag denken dat het uit een lab is ontsnapt, maar ik vind dat soort samenzweringstheorieën moeilijk te geloven.’

Tegenslagen en toetsing

Het verslag wordt echter al aan een kritisch onderzoek onderworpen. Hoewel het een samenwerking tussen Chinese en WHO-functionarissen betreft, kregen de onderzoekers van de WHO in de beginfase van het onderzoek geen toestemming om de markt van Wuhan te bezoeken en andere gegevens te verzamelen, waardoor sommige deskundigen de WHO ervan beschuldigden de verantwoordelijkheid over te dragen aan China. Dat land is na de Verenigde Staten de grootste geldschieter van de WHO.

China hield ook informatie achter over de eerste uitbraak in Wuhan, waardoor het onderzoek van de WHO vertraging opliep.

Vandaag hebben de regeringen van veertien landen, waaronder de VS, in een gezamenlijke verklaring hun bezorgdheid geuit over de transparantie van toekomstig onderzoek naar de oorsprong van het nieuwe virus.

‘Het is van cruciaal belang dat onafhankelijke deskundigen volledige toegang hebben tot alle relevante gegevens over mensen, dieren en het milieu, onderzoek en personeel dat bij de vroege stadia van de uitbraak betrokken was om te bepalen hoe deze pandemie is ontstaan,’ zo luidt de verklaring.

‘Het is van cruciaal belang dat onafhankelijke deskundigen volledige toegang hebben tot alle relevante gegevens over mensen, dieren en het milieu, onderzoek en personeel dat bij de vroege stadia van de uitbraak betrokken was om te bepalen hoe deze pandemie is ontstaan,’ zo luidt de verklaring.

Lipkin is het daarmee eens: ‘Het is grondig, het is uitgebreid en het is goed geschreven. Het is wat we hadden voorspeld. Dat wil niet zeggen dat het niet belangrijk was om te doen, maar er staat niets in waarvan we zeggen: ‘Aha, dat had ik nooit gedacht.’’

Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com