Al vroeg in de morgen komen de eerste mannen met hun wedstrijdvogels aan op een afgelegen locatie in Havana. Behendig ontwijken ze het hoge onkruid en de afvalhopen op het smalle pad. Het is een zondag in september en het vogeltrekseizoen op Cuba is in volle gang. Felgekleurde purpergorzen, indigogorzen en roodborstkardinalen tsjilpen erop los. Maar met de toestroom van populaire zangvogels nemen ook de illegale vangsten en verkoop een hoge vlucht.
Een paar dagen eerder had iemand deze ontmoetingsplaats gedeeld in een van de ruim tien Facebookgroepen over Cubaanse zangvogels waarvan ik lid ben. Vanwege de pandemie kon ik zelf niet naar Cuba afreizen, maar ik kreeg een lokale contactpersoon zover de clandestiene bijeenkomst namens mij anoniem bij te wonen.
In 2011 werd in Cuba een biodiversiteitswet aangenomen die het vangen van talloze soorten zangvogels verbiedt, met uitzondering van de vangst voor wetenschappelijk onderzoek. Wedstrijden, waarbij wordt gegokt op vogels die het langst en mooist zingen, zijn eveneens illegaal. Toch zet men de beelden ervan gewoon op internet en staan op Facebook zangvogels te koop met de vermelding captura: in het wild gevangen. Dankzij de coronalockdowns vindt een groot deel van de illegale verkoop nu online plaats, zegt Xochitl Ayón Güemes, ornitholoog bij het Nationaal Natuurhistorisch Museum van Cuba in Havana. Voor veel Cubanen is het houden van gekooide vogels een diepgewortelde traditie. ‘Het is weliswaar strafbaar, maar het wordt oogluikend toegelaten,’ zegt Maikel Cañizares, ornitholoog bij het Cubaanse ministerie van Wetenschap, Technologie en Milieu.
De liefhebberij stamt uit de tijd van de conquistadores en heeft sindsdien sterk aan populariteit gewonnen, vertelt bioloog Giraldo Alayón García, ex-voorzitter van de Cubaanse Vereniging voor Zoölogie. Tegenwoordig staat hij aan het hoofd van Stichting Ariguanabo, een non-profitorganisatie die zich inzet voor natuur, wetenschap en cultuur. Hij vertelt dat Cubanen thuis graag vogels houden, een traditie die van generatie op generatie wordt overgedragen. Daarnaast zijn de zangvogels voor sommige Cubanen een inkomstenbron. Geplaagd door voedseltekorten en het Amerikaanse embargo is alles geoorloofd om aan contant geld te komen.
Het illegaal vangen van wilde zangvogels, wat goedkoper is dan ze thuis te fokken, is een manier om brood op de plank te brengen. ‘Veel geld valt er niet mee te verdienen,’ zegt Lilian Guerra, hoogleraar Cubaanse en Caribische geschiedenis aan de University of Florida. Op Facebook worden vogels te koop aangeboden voor een kleine twintig euro. De bedragen die bij wedstrijden worden ingezet, variëren sterk en kunnen oplopen tot duizenden euro’s. De vangst van wilde zangvogels eist inmiddels zijn tol. Op sommige plekken is de kleine cubavink ‘inmiddels bijna niet meer’ te vinden, zegt de 75-jarige Alayón. ‘In mijn jeugd zag je ze overal.’ De vogels komen vooral voor op Cuba en zijn geliefd om hun heldere gezang en de felgeel gekrulde band achter de ogen en rond de hals.
Zijn vader hield vroeger kleine cubavinken, maar Alayón wist hem ervan te overtuigen ze vrij te laten. Het stemt hem bedroefd dat de dieren nu ‘gevaar lopen uit te sterven als gevolg van de illegale vangst’. Ook het voortbestaan van de purpergors, op Cuba bekend als mariposa (‘vlinder’), staat onder druk.
De vogel met rode borst, blauwe kop en groene vleugels migreert tussen het zuidoosten van de Verenigde Staten en de Cariben. Door een krimpend leefgebied en de illegale handel, waaronder dus op Cuba, is hun aantal de afgelopen decennia sterk teruggelopen, zo blijkt uit periodieke tellingen van Noord-Amerikaanse vogelpopulaties
Purpergorskenner Clark Rushing, professor aan de University of Georgia, zegt dat ‘er maar weinig informatie beschikbaar is over de aantallen die worden gevangen’. In 2004 kwam naar buiten dat drie vallenzetters op Cuba in slechts één weekend tijd zo’n zevenhonderd purpergorzen hadden buitgemaakt. Zulke aantallen worden vaker gemeld, zegt Rushing, maar of het uitschieters zijn, durft hij niet te zeggen. Rushing en zijn team volgen de migratie van de purpergors.
Vijf jaar geleden vingen ze de vogels met netten in de broedgebieden, onder meer in Florida. Het team ringde de dieren, rustte ze uit met een geolocator in een minirugzakje en liet ze weer vrij. Van gorzen die naar Cuba vlogen om te overwinteren, bleek de kans dat ze weer terugkeerden naar het noorden twintig procent kleiner dan van vogels die kortere afstanden afleggen. Naast de lange vlucht speelt ook de illegale vangst daarin een rol, denkt Rushing.
Fotograaf Karine Aigner vertelt hoe ze op Cuba een geolocator wist te kopen die van een net gevangen gors was geplukt. ‘We wisten te achterhalen dat de vogel was geringd in South Carolina,’ zegt Rushing. De vallenzetters vertelden Aigner dat dit niet de eerste geringde purpergors was die ze hadden buitgemaakt.
Bij de illegale vangst zijn vaak tieners betrokken, zegt Eduardo Iñigo-Elias, die voor zijn pensioen als senior onderzoeker was verbonden aan het Cornell Lab of Ornithology. ‘Ze dagen elkaar uit wie de meeste vogels kan lokken en verdienen zo wat geld.’ Terwijl sommige Cubanen rouwen als hun vogels sterven, dwingen anderen hun gestreste wedstrijdvogels steeds opnieuw hetzelfde liedje te fluiten.
Jongeren zijn ‘wreder’, zegt Ayón Güemes. Ze dienen de vogels soms steroïden toe om hun prestaties te verbeteren. Of ze schroeien de ogen van hun vogels dicht met een hete lepel, in de hoop dat de territoriale vogels blijven zingen omdat ze hun tegenstanders niet kunnen zien. Steeds meer Cubanen willen dat de handel in zangvogels een halt wordt toegeroepen. In augustus 2020 tweette president Miguel Díaz-Canel Bermúdez in het Spaans en Engels: ‘We moeten de illegale activiteiten tegen onze flora en fauna aanpakken.
STOP de smokkel van wilde vogels!’ Hij zette zijn boodschap kracht bij met afbeeldingen van zangvogels als de purpergors
Ook in de Verenigde Staten neemt de illegale vangst van zangvogels toe, vooral rond het Cubaans-Amerikaanse bolwerk Miami. Elk jaar worden er duizenden zangvogels gevangen, waaronder ook vogels die vanuit Cuba migreren, zoals de purpergors. Volgens de politie in Florida zijn veel vallenzetters van Cubaanse komaf. En dan is er nog de smokkel vanuit Cuba zelf.
In januari 2016 werd een inwoner van Miami, die net was teruggekeerd uit Cuba, gepakt door de douane van Miami International Airport. In een heuptasje en plastic kokers in zijn ondergoed droeg hij negen zangvogels. Ondanks een voorwaardelijke straf bleef hij de trekvogels verhandelen. Hij werd uiteindelijk veroordeeld tot een gevangenisstraf van vijftien maanden.
Mensen halen de natuur graag in huis, zegt Alayón, en het vangen van zangvogels zit verankerd in de Cubaanse cultuur. ‘Het allermoeilijkste is de instelling van de Cubanen te veranderen.’ Die zondag in september verscheen de politie nog voor het middaguur, aldus mijn contactpersoon. Niemand werd gearresteerd – de deelnemers waren al gevlogen. Volgens een toeschouwer waren ze getipt.
Dina Fine Marion maakt reportages voor Wildlife Watch, een project van National Geographic. Fotograaf Karine Aigner bracht eerder de harpij in beeld voor het Magazine (10-2020).
Dit artikel werd oorspronkelijk gepubliceerd in het National Geographic Magazine, editie april 2022.
