Het doek valt voor ‘The Greatest Show on Earth’ – het grootste en oudste nog bestaande rondreizende circus van de VS. Afgelopen zondag zette het Ringling Bros. and Barnum & Bailey Circus na 146 jaar voor het laatst zijn tenten op. Andere rondreizende circussen volgen waarschijnlijk snel.
Republikeinse en Democratische afgevaardigden hebben de handen ineengeslagen voor een algeheel verbod op het gebruik van exotische en wilde dieren in rondreizende circussen en andere rondreizende shows. Eind maart werd in het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden de Traveling Exotic Animal and Public Safety Protection Act (TEAPSPA; ‘Wet op Rondreizende Exotische Dieren en de Bescherming van de Openbare Veiligheid’) ingediend door de Democratische afgevaardigde voor Arizona Raul Grijalva en zijn Republikeinse collega voor Pennsylvania, Ryan Costello, samen met nog 22 andere afgevaardigden. Het wetsvoorstel zou negentien rondreizende Amerikaanse circussen met optredende dieren dwingen om voortaan alleen nog maar menselijke entertainers te gebruiken – of om de deuren te sluiten.
Als de wet wordt aangenomen, zal dat het einde betekenen van het rondreizende bestaan van ruim tweehonderd grote katachtigen, beren, kamelen en olifanten die nog als circusdieren optreden. In 34 andere landen en tientallen steden en gemeenten in de VS, waaronder Los Angeles en San Francisco, zijn al soortgelijke verboden afgekondigd.
Moeten dieren gered worden uit het circus?
Problemen rond het welzijn van circusdieren zijn er al lange tijd. Experts in dierenwelzijn menen dat de dieren uitgeput en gestresst raken omdat ze steeds onderweg zijn, in krappe ruimten zitten opgesloten en tot optredens voor schreeuwende toeschouwers worden gedwongen.
“Ook al zijn ze in gevangenschap geboren, wilde dieren behouden toch hun natuurlijke instincten, die volledig worden ondermijnd wanneer ze in kleine kooien worden opgesloten en in trucks en trailers van de ene stad naar de andere worden gereden,” zegt Wayne Pacelle, president-directeur van de Humane Society of the United States.
Deze stress wordt nog versterkt door het feit dat de dieren worden gedwongen om onnatuurlijke fysieke prestaties te leveren: beren worden getraind om te koorddansen, olifanten moeten op stoelen balanceren en tijgers springen door brandende hoepels. Vooral de training, die een heel dierenleven lang duurt en keihard is, is zwaar voor optredende dieren.
De problemen zijn dezelfde als bij alle wilde dieren die gedwongen worden tot geregeld contact met mensen. Voordat een dier kan worden getemd, moet het in een vroeg stadium van zijn leven worden ‘gebroken’. In het geval van olifanten betekent het dat ze van jongs af aan geslagen worden met een ‘bullhook’, een scherpe metalen stang, totdat ze meegaand genoeg zijn om orders op te volgen.
Voor circusolifanten gaat het africhten nog verder. Ze moeten niet alleen tam genoeg zijn om toeristen op hun rug te vervoeren, maar ook pirouettes maken en op hun achterpoten balanceren. Wanneer een olifant er niet in slaagt een perfecte pirouette te maken, bestaat de kans dat hij wordt geslagen of op andere wijze wordt gestraft. Als een grote katachtige zich niet gedraagt, wordt hij vaak met zwepen geslagen of krijgt hij voor straf geen voedsel.
“Zo’n honderd jaar geleden, toen we nog weinig wisten over de intelligentie en emoties van dieren en over hun vermogen om te communiceren, hadden we misschien nog het excuus dat we zelf te dom waren om deze dieren goed te behandelen,” zegt Jan Creamer, oprichter van Animal Defenders International en een voorvechter van de Teapspa-wet. “Maar dat excuus hebben we gewoon niet meer. In een voortgeschreden en beschaafde samenleving passen geen wilde circusdieren.”
Nadat in 2011 uit een onderzoek van het tijdschrift Mother Jones bleek hoe wijdverspreid wrede behandelingen van olifanten in circus Ringling waren, werd in een groot aantal petities en campagnes tot maatregelen opgeroepen. Circus Ringling reageerde door in maart 2015 aan te kondigen dat het niet langer voorstellingen met olifanten zou geven. Sindsdien heeft het circus zijn dertien olifanten ‘met pensioen gestuurd’, in het eigen, in Florida gevestigde Center for Elephant Conservation. Het circus bleef wel voorstellingen met grote katachtigen en andere dieren geven.
Ringlings zwanenzang
Maar uiteindelijk bleek het beëindigen van de olifantenacts niet genoeg om Ringling te redden. In januari kondigde Kenneth Feld, eigenaar-directeur van Feld Entertainment, het moederbedrijf van Ringling, aan dat het circus dit jaar zou ophouden te bestaan; als reden noemde Feld de tegenvallende kaartverkoop en de hoge bedrijfskosten. Het was “een onhaalbare onderneming voor het bedrijf geworden,” zei hij in een verklaring.
Volgens Creamer zou Ringling misschien hebben kunnen overleven als het jaren eerder was overgestapt op louter menselijke performers. Het Cirque du Soleil is een goed voorbeeld van een uiterst succesvol circus dat nooit dieren heeft gebruikt, zegt ze.
Creamer meent dat de sluiting van Ringling weliswaar goed nieuws is voor het dierenwelzijn, maar dat de strijd nog niet is gestreden. Daarom vindt ze de Teapspa-wet nog steeds nodig, zelfs nu het grootste circus van het land is verdwenen. Volgens Creamer is het buiten de wet plaatsen van circusdieren een duidelijk signaal dat dit soort praktijken verkeerd zijn en zal het een blijvende oplossing creëren.
“Het is jammer dat zulke wetgeving nodig is, maar er zijn bewijzen voor systematische vormen van dierenmisbruik, waaruit blijkt dat er een oplossing gezocht moet worden,” zegt afgevaardigde Costello.
Aantijgingen van misbruik blijven opduiken. Uit een onderzoek van de Humane Society bleek onlangs dat een tijgerdompteur die voor rondreizende shows als het Carden Circus en de Shrine Circuses werkt, zijn tijgers mishandelde en daarmee mogelijk de Animal Welfare Act overtrad. Het onderzoek werd op 18 mei gepresenteerd en omvat ook een video waarop te zien is dat de eigenaar van ShowMe Tigers, Ryan Easley, zijn tijgers met zwepen en stokken slaat. Eén tijger werd binnen twee minuten 31 keer geslagen.
Het congres wil ingrijpen
Als de Teapspa-wet wordt aangenomen, zou dat een zware slag zijn voor ondernemingen als die van Easley en anderen die exotische dieren aan circussen leveren. Het wetsvoorstel is de afgelopen jaren meerdere keren in het Congres behandeld, maar kreeg telkens te weinig steun. Tot nu toe was circus Ringling de grootste lobbyist die tegen de Teapspa-wet ageerde en de “politieke beschermheer van de circussector,” volgens Pacelle. Maar nu Ringling uit de arena is gestapt, kan het wetsvoorstel weer momentum krijgen.
Het wetsvoorstel heeft ook op een andere manier de wind mee: het onderwerp dierenwelzijn heeft zich ontpopt tot een kwestie waarin Republikeinen en Democraten elkaar in het zo verdeelde politieke klimaat van tegenwoordig toch lijken te vinden. Democratisch afgevaardigde Earl Blumenauer van Oregon, een van de indieners van het wetsvoorstel, zegt dat dierenbescherming in de politiek “een eilandje van rust en beschaafdheid is.”
“Dierenwelzijn bouwt bruggen,” zegt hij. “Het sluit aan op onze kiezers. Het sluit aan op een steeds grotere groep van onze collega’s. Het is moeilijk onder woorden te brengen hoe bevredigend het is als je op dit gebied een overwinning boekt.”
Tot de tegenstanders van de Teapspa-wet behoort The Cavalry Group, een organisatie die zich verzet tegen ‘radicale dierenrechtengroeperingen’, aldus haar website. De organisatie meent dat door deze wet “talloze Amerikanen verstoken zullen worden van de kans om bedreigde diersoorten als olifanten en tijgers van dichtbij te leren kennen.” De groep stelt dat die ervaring “bij kinderen een liefde voor de wilde natuur kweekt die een leven lang duurt.”
Creamer wil dat ouders hun kinderen in plaats daarvan laten kennismaken met wilde dieren in reservaten, waar dieren in hun natuurlijke omgeving worden gehouden.
Wat gebeurt er met de dieren van Ringling?
Hoewel de dertien olifanten van Ringling al ‘met pensioen’ zijn gestuurd naar het eigen Center for Elephant Conservation, verklaart Stephen Payne, woordvoerder van Feld Entertainment, tegenover National Geographic dat het bedrijf verder niets wil zeggen over de bestemming van de andere dieren, nadat ze deze week hun laatste voorstelling hebben gegeven.
Creamer zegt dat de Teapspa-wet nu weliswaar de wind in de zeilen heeft, maar dat het nog altijd nodig is dat mensen hun afgevaardigden aansporen om voor de wet te stemmen. Veel afgevaardigden beseffen niet hoe belangrijk dierenwelzijn voor hun kiezers is, zegt ze.
De pleitbezorgers van de wet zijn optimistisch. “Dierenwelzijn is geen partijpolitieke kwestie en ik ben er trots op dat ik met politieke tegenstanders samenwerk om dit soort misbruik tegen te gaan,” zegt afgevaardigde Costello.
“Samen kunnen we iets doen om wreedheid tegen dieren te stoppen.”
