Wanneer de dagen korter, kouder en donkerder worden, bereiden veel dieren zich voor op de winter. Omdat de kou extra energie vraagt en voedsel schaarser wordt, kiezen sommige soorten voor een periode van diepe rust. Toch is niet elk dier dat ‘slaapt’ in de winter in echte winterslaap. Wat is het verschil tussen winterslaap en winterrust?
De winterslaap
Tijdens een winterslaap vertraagt het lichaam van een dier tot een minimum. De lichaamstemperatuur daalt sterk, het metabolisme vertraagt en ook ademhaling en hartslag worden tot een fractie van normaal teruggebracht. Op die manier verbruikt het dier nauwelijks energie – cruciaal in een periode waarin voedsel schaars is.
Bij de Arctische grondeekhoorn (Urocitellus parryii), een van de dieren met de langste winterslaap, is dit proces extreem: zijn lichaamstemperatuur zakt tot onder het vriespunt, zijn hart slaat nog maar enkele keren per minuut en hij ademt slechts één keer per minuut. Afhankelijk van de soort wordt een winterslaper na enkele weken of maanden vanzelf weer wakker.
Het is belangrijk een winterslaper nooit te storen. Het opwarmen van het lichaam kost enorm veel energie, en het dier heeft vaak niet genoeg reserves om daarna de winter te overleven. In Nederland en België behoren onder meer hamsters, egels, vleermuizen en de hazelmuis tot de bekende winterslapers. Sommige daarvan houden er creatieve strategieën op na om de winter door te komen.
Twee soorten winterslapers
Niet alle winterslapers doen dat op dezelfde manier. Er bestaan twee typen: obligate en facultatieve winterslapers. Obligate winterslapers, zoals het vogelbekdier, volgen een vaste interne kalender. Hun lichaam voelt instinctief aan wanneer het tijd is om in winterslaap te gaan, ongeacht het weer of de hoeveelheid voedsel.
Facultatieve winterslapers, zoals bepaalde soorten prairiehonden, reageren juist op hun omgeving. Alleen wanneer de temperatuur daalt of er te weinig voedsel is, schakelen ze over op winterslaap. Zodra de omstandigheden verbeteren, worden ze vanzelf weer actief.
Verschil tussen winterslaap en winterrust
Behalve de winterslaap is er ook nog de winterrust – ook wel torpor genoemd, Latijn voor ‘verdoving’. Net als winterslapers verlagen deze dieren hun lichaamstemperatuur, hartslag en ademhaling om energie te besparen. Het verschil is dat dieren in winterrust, zoals beren of eekhoorns, lichter slapen: ze worden af en toe wakker om zich uit te rekken, te verplaatsen of iets te eten.
Wil je niets missen van onze verhalen? Volg National Geographic op Google Discover en zie onze verhalen vaker terug in je Google-feed!
Vooral grotere dieren kiezen voor deze strategie. Soorten als de das, beer en eekhoorn hebben genoeg vetreserves opgebouwd om de winter door te komen zonder maandenlang in diepe slaap te blijven. Zo besparen ze energie, maar blijven ze alert genoeg om snel te reageren wanneer de omstandigheden verbeteren.
Opwarmen en afkoelen
Tijdens de winterslaap krult de eikelmuis (Eliomys quercinus) zich op tot een kleine bal. Hij is zo diep in slaap dat hij nergens op reageert – zelfs niet als je hem oppakt. Zijn lichaam voelt ijskoud aan: de temperatuur daalt van zo’n 37 graden naar ongeveer zeven graden Celsius en kan zelfs nog verder zakken. Wordt het té koud, dan warmt het lichaam zichzelf automatisch iets op, ook al is er tijdens de winterslaap nauwelijks hersenactiviteit meetbaar.
Leestip: Je schildpad laten overwinteren in de koelkast?
Interessant is dat de eikelmuis en andere winterslapers hun lichaam ongeveer eens per week tot tien dagen kortstondig opwarmen tot de normale temperatuur, zonder echt wakker te worden. Ze doen dat door bruin vetweefsel, een vetsoort die ook mensen bezitten, te verbranden. Wetenschappers vermoeden dat deze perioden van opwarming helpen om eventuele hersen- of weefselschade te herstellen, al is nog onduidelijk hoe dat proces precies werkt.
Ook reptielen en amfibieën kennen een vorm van winterslaap, brumatie genoemd. Zij worden pas weer actief wanneer de buitentemperatuur stijgt en ze zich in de zon kunnen opwarmen.
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
