Wereldwijd staan haaien en andere zeeroofvissen onder druk door habitatverlies en de menselijke invloeden op de oceaan. Daarom richten steeds meer landen zeereservaten (MPA’s) op om het zeeleven de kans te geven te herstellen. Maar uit recent onderzoek blijkt dat deze MPA’s lang niet altijd garant staan voor succes: sommige werken opvallend beter dan andere. Wat verklaart dat verschil?

Een duidelijk contrast

Simon McKinley, ruimtelijk ecoloog bij de Charles Darwin Foundation, zag dat contrast duidelijk terug in zijn onderzoek naar haaienpopulaties in de oostelijke tropische Stille Oceaan. Dit gebied telt zeven MPA’s, en strekt zich uit van Mexico tot Ecuador.

Tijdens een duik bij Darwin en Wolf, twee afgelegen eilanden in de Galapagos, zag hij hoe gezond het ecosysteem daar is: enorme scholen hamerhaaien cirkelden om hem heen. ‘Je kunt je niet omdraaien zonder een haai te zien,’ zegt hij.

Leestip: Nieuwe studie en video geven verrassende aanwijzingen of haaien kunnen spelen

Maar dichter bij de kust, in gebieden zoals Machalilla, Galera-San Francisco en Caño Island, trof hij een heel ander beeld. ‘We telden slechts vier exemplaren in meer dan dertig camerametingen,’ zegt McKinley. Zijn bevindingen, gefinancierd door National Geographic Pristine Seas, werden recent gepubliceerd in het vakblad PLOS One.

De resultaten tonen een duidelijk contrast: in afgelegen gebieden doen haaien het goed, maar dichter bij de kust kwamen deze roofdieren bijna niet voor. Het laat zien dat niet alle beschermde reservaten even effectief zijn. Maar wat maakt een zeereservaat wel een gezonde plek voor haaien, en wat niet?

Effectieve mariene bescherming

MPA’s hebben verschillende regels voor hoeveel menselijke activiteit er is toegestaan. In volledig beschermde zones, zoals het flora- en faunareservaat van Malpelo in Colombia, is alle menselijke activiteit verboden. Andere beschermde gebieden, zoals het Galera-San Francisco Marine Reserve in Ecuador, staan bepaalde activiteiten toe, waaronder visserij.

Wil je niets missen van onze verhalen? Volg National Geographic op Google Discover en zie onze verhalen vaker terug in je Google-feed!

Om te onderzoeken welke invloed die verschillen hebben, analyseerden McKinley en een team wetenschappers de aantallen haaien met behulp van onderwatercamera’s. Deze camera’s lokken roofdieren met aas, zonder het ecosysteem te verstoren.

Leestip: Zeldzame video: orka’s jagen in groep op jonge witte haaien

Uit die metingen kwam een duidelijke conclusie: ‘Zeereservaten die visserij toestaan, werken niet,’ aldus Enric Sala, mede-auteur van de studie en oprichter van National Geographic Pristine Seas. In kustgebieden, waar veel vissers actief zijn en de visserijdruk het hoogst is, bleken de populaties dan ook het sterkst teruggelopen.

Wat haaien over het ecosysteem zeggen

Momenteel wordt een derde van alle haaien, roggen en kraakbeenvissen met uitsterven bedreigd. Dat betekent niet alleen het verlies van een iconische roofdiergroep, maar ook slecht nieuws voor het ecosysteem.

Als roofdier bovenaan de voedselketen houden haaien riffen in balans door zieke of te talrijke vissen op te eten. Als ergens veel haaien voorkomen, is dat vaak een teken dat het hele voedselweb gezond functioneert.

Leestip: Van deze haaiensoorten heb je nog nooit gehoord

Wereldwijd is afgesproken dat tegen 2030 dertig procent van de oceaan beschermd moet zijn, maar die bescherming werkt alleen als zeereservaten echt goed worden beheerd. Daarom pleiten de onderzoekers voor meer MPA’s met strengere regels en betere handhaving. ‘Er moet strikt worden gehandhaafd,’ zegt Samantha Andrzejaczek van Stanford’s Hopkins Marine Station. ‘Anders heeft zo’n reservaat weinig effect.’

Waarom de natuur beschermen ook vissers helpt

Naast het beschermen van bedreigde vissoorten, laten steeds meer studies zien dat streng beschermde reservaten ook economische voordelen hebben. Overbevissing is wereldwijd een groeiend probleem: een derde van alle vissoorten kan zich niet snel genoeg herstellen om de huidige vangstdruk bij te houden. Sala vergelijkt die situatie met ‘een rekening waar iedereen geld van opneemt en niemand iets stort.’

Leestip: Bescherming van het Great Barrier Reef is gunstig voor vissen én visserij, blijkt uit onderzoek

Een volledig gesloten reservaat kan daarin een groot verschil maken. In zulke gebieden krijgen vispopulaties de kans om te herstellen, waarna ze zich langzaam verspreiden naar omliggende wateren. Dat zogenoemde spillover-effect zorgt ervoor dat vissers buiten het reservaat meer vissen kunnen vangen dan wanneer het gebied open blijft voor visserij.

Dat mechanisme werkt al in landen die vooroplopen in oceaanbescherming, zoals Palau, Niue, de Seychellen, Costa Rica, Colombia, Chili en Gabon. Daar zorgt effectieve bescherming van dertig procent van hun wateren voor zowel gezondere ecosystemen als stabielere vangsten voor kustgemeenschappen. ‘Deze landen begrijpen dat streng beschermde gebieden nodig zijn als hun visserij en kusteconomieën willen overleven,’ zegt Sala.

Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!