Wacht nog maar even met jezelf een schouderklopje te geven omdat je voor die vreemdeling de deur hebt opengehouden. Dat mogen we dan menselijk fatsoen noemen, maar niet alleen mensen doen zulke dingen.
Ook de vriendelijke hippies onder de primaten, de bonobo’s, zijn bereid om vreemdelingen te helpen als ze er zelf niet beter van worden, zo berichtten onderzoekers van de Duke University op 7 november in het vakblad Scientific Reports. Dit gedrag toont aan dat de mens niet uniek is in zijn vriendelijkheid tegenover vreemdelingen. En het lijkt erop te wijzen dat deze houding in de loop van de evolutie ook door onze nauwste verwanten is ontwikkeld, afhankelijk van hun sociale behoeften.
“We proberen te begrijpen wat de overeenkomsten en wat de verschillen met de mens zijn,” zegt Jingzhi Tan, medeauteur van het onderzoek.
Twee testen
De onderzoekers wisten al dat bonobo’s hun voedsel met vreemdelingen deelden en wilden ditmaal testen of de apen ook vreemdelingen zouden helpen als ze er zelf niets voor terugkregen.
In het reservaat Lola Ya Bonobo in de Democratische Republiek Congo zetten de onderzoekers twee bonobo’s die elkaar niet kenden in aangrenzende kooien die door een hek van elkaar gescheiden waren. Vervolgens lieten ze een stuk appel boven één van de kooien hangen. Als de bonobo in het vertrek ernaast in het hek zou klimmen, zou het fruit door een mechanisme naar beneden zakken en door zijn onbekende buurman worden opgegeten.
In de kooien zonder appel hadden veel van de bonobo’s geen enkele aansporing nodig om het fruit in de kooi met de vreemdeling te laten zakken. En als er in de aangrenzende kooi geen bonobo aanwezig was, waren ze veel minder geneigd om het fruit te laten zakken, wat erop wijst dat ze het deden om hun onbekende buurman te helpen.
“Als je iemand helpt, doe je dat zonder dat iemand erom vraagt,” zegt Tan. “Het helpen van vreemdelingen moet altruïstisch en onzelfzuchtig zijn.”
In het tweede deel van het onderzoek werd getest hoe bewust deze ‘Barmhartige Samaritaan’-houding was, door een groep bonobo’s te laten kijken naar korte video’s van andere bonobo’s. Sommige van de apen die in de video’s te zien waren, waren bekenden van de ‘proefpersonen’, andere waren onbekende bonobo’s uit de dierentuin van Columbus.
De video’s lieten apen zien die aan het gapen waren of neutraal keken en de onderzoekers wilden weten of de proefpersonen eveneens zouden gapen – een teken van empathie – als respons op bekende leden van hun groep of op de vreemde bonobo’s. Het bleek dat het gegaap van vreemde apen net zo aanstekelijk werkte als dat van groepsgenoten.
Eerder al hadden Tan en antropoloog Brian Hare onderzoek gedaan naar het delen van voedsel bij bonobo’s, en Tan zegt dat hij niet verbaasd was dat de bonobo’s vriendelijk waren tegenover onbekende apen.
“Wanneer twee groepen elkaar tegenkomen, zijn ze niet zo agressief als chimpansees,” zegt Tan. “Het is zelfs vrij gebruikelijk dat ze vreedzaam met elkaar omgaan.”
Familiekwesties
Het gedrag van bonobo’s staat in schril contrast met dat van chimpansees, hun agressievere verwanten. De beide mensapen hebben meer dan 98 procent van hun DNA met elkaar – en met de mens – gemeen.
Bonobo’s leven in vreedzame, matriarchale groepen die complexe stemgeluiden gebruiken om met elkaar te communiceren. In bepaalde sociale situaties spelen seksspelletjes een belangrijke rol. Als ze gestrest raken, zijn bonobo’s geneigd elkaar te omhelzen in plaats van aan te vliegen. Chimpansees daarentegen staan bekend om hun agressieve en gewelddadige gedrag.
“Dit zijn dingen die je in een groep chimpansees niet zou zien,” zegt Zanna Clay, professor in de psychologie aan de Durham University in Groot-Brittannië. “Je zou dit experiment niet met chimpansees kunnen uitvoeren omdat ze zo vijandig zijn.”
Tan zegt dat chimpansees anderen alleen helpen als ze daarom worden gevraagd en alleen uit empathie ‘meegapen’ met leden van de eigen groep.
Omdat mensen, chimpansees en bonobo’s zo nauw aan elkaar verwant zijn, lijkt de studie erop te wijzen dat de drie diergroepen hetzelfde type gedrag tegenover vreemdelingen vertonen, afhankelijk van de sociale omstandigheden. Wanneer vrouwtjesbonobo’s volwassen zijn, verlaten ze hun familiegroep, dus is een soepele omgang met vreemdelingen belangrijk.
“Oorlogszuchtige vijandigheid tegenover andere groepen is maar één aspect van onze sociale evolutie. De mens heeft beide kanten,” zegt Clay. “We hadden niet zover kunnen komen als we niet hadden samengewerkt.”
