Toen Joanne Lefson uit Kaapstad een biggetje van een industriële varkensboerderij redde, kon ze niet vermoeden dat het zwijntje een artistieke aanleg zou hebben.
In haar nieuwe thuis in het opvangcentrum Farm Sanctuary SA begon het jonge vrouwtjesvarken interesse te tonen in de verfkwasten die in haar hok lagen. “Het waren de enige dingen die ze niet opat,” grapt Lefson.
Dus besloot Lefson haar varkentje – met de bijnaam ‘Pigcasso’ – te trainen in het gebruik van de verfkwasten, waarbij ze een techniek genaamd ‘positieve bekrachtiging’ toepaste. Daarbij krijgen dieren wat voedsel als ze een bepaalde taak hebben volbracht.
Veel dieren in gevangenschap – van grote katachtigen en pijlstaartroggen tot olifanten – hebben leren schilderen. Dus vroegen we ons af of dieren ook creatief kunnen zijn.
Oog voor kunst
Dat dieren kunst kunnen produceren, is een erg gewaagde stelling, zegt Allison Kaufman, een wetenschapster aan de University of Connecticut die onderzoek doet naar innovatie en creativiteit bij dieren.
Kunst is namelijk vooral bedoeld om ‘betekenis, zelfexpressie of schoonheid uit te drukken’ en Kaufman is nooit op bewijzen gestuit dat niet-menselijke dieren over de cognitieve capaciteit voor dat soort zelfinzicht of doelgerichtheid beschikken.
Desalniettemin kan schilderen voor dieren in gevangenschap wel degelijk verrijkend zijn, zegt ze. “Het is leuk om te doen, het is creatief en het is een uitstekende cognitieve stimulering,” zegt Kaufman.
Of deze dieren ook echte meesterwerken produceren, hangt af van wie je ernaar laat kijken.
Het feit dat ‘Pigcasso’ bij het schilderen wordt beloond door middel van positieve bekrachtiging, doet niets af aan haar bezigheden of de kwaliteit van haar schilderijen.
Oerinstinct
“Echte creativiteit wordt doorgaans omschreven als iets wat in het kader van een bepaalde taak vernieuwend en toepasselijk is”, legt Kaufman uit
“We hebben een paar heel duidelijke voorbeelden van dieren die creatief zijn omdat ze oplossingen bedenken voor problemen die ze nog niet eerder waren tegengekomen,” zegt Lauren Stanton, doctoraalstudente aan de University of Wyoming.
Stanton kan het weten. Tijdens een recent experiment met wasberen in gevangenschap gooide een van de dieren het testapparaat omver om bij het voedsel te komen – een oplossing waar zelfs de bedenkers van de test niet aan hadden gedacht.
Stanton werkte eerder als oppasser van witte neushoorns in de Maryland Zoo in Baltimore, waar ze ook onderzoek deed naar een schilderende neushoorn genaamd Stubby. De verzorgers deden verf op een groot doek, waarna Stubby het met zijn hoorns kon uitsmeren.
Kristina Horback, assistent-professor diergedrag aan de University of California in Davis, bevestigt dat veel dieren een natuurlijk instinct voor kunstzinnigheid en creativiteit hebben.
Horback wijst op de mannetjes van de prieelvogel, die hun nesten zeer uitgebreid uitdossen met paddenstoelen, noten, kevers – en zelfs uitwerpselen van rupsen – en zich als ware kunstenaars in het wild tonen.
In zijn boek De aap en de sushimeester beschrijft de Amerikaans-Nederlandse primatoloog Frans de Waal hoe chimpansees in gevangenschap getuigen van overleg en patroonvorming in hun schilderwerk – zoals te zien in deze video van het Onderzoekscentrum voor Primatologie van de Universiteit van Kioto.
Werken voor je eten
Wanneer Pigcasso aan het schilderen is, maakt ze daarbij ook gebruik van haar natuurlijke vaardigheden.
“Varkens onderzoeken hun omgeving met hun snuit en bek. Als ze de kans krijgen, zijn ze altijd aan het woelen, bijten, likken, krabben en wroeten om mogelijk voedsel te bestuderen,” zegt Horback.
Varkens zijn ook dichromatisch, wat betekent dat ze slechts de kleuren blauw, groen en geel zien – ook al is rood in het palet van Pigcasso opgenomen.
Lefson denkt dat creativiteit iets is wat spontaan optreedt en niet te veel geanalyseerd moet worden.
“Het geschenk is dat je naar de kunst van Pigcasso kijkt en er niet teveel in probeert te lezen,” zegt ze.
Per slot van rekening werkt Pigcasso tegen betaling – zoals iedere andere professionele kunstenaar.
Heb jij een vraag over de vreemde en woeste dierenwereld? Stuur me een tweet of bezoek me op Facebook. In de rubriek ‘Vreemde Dierenvragen van de Week’ wordt elke zaterdag antwoord gegeven op jullie vragen.
