Februari is Big Cat Month op National Geographic Wild! Daarom is de zender de hele maand gratis te ontvangen, lees hier meer >

Gezegd wordt dat een zwarte kat ongeluk brengt, maar toen Nick Pilfold vernam dat er in Centraal-Kenia een zwarte katachtige rondsloop, wist hij dat hij iets bijzonders op het spoor was.

De in Kenia wonende bioloog en zijn team plaatsten begin 2018 een reeks cameravallen in het subtropische grasland van de Loisaba Conservancy. En het duurde niet lang voordat ze vonden wat ze zochten: het onweerlegbare bewijs voor de aanwezigheid van een extreem zeldzaam melanistisch luipaard.

Het jonge dier werd gespot in het bijzijn van een groter luipaard met een normaal vachtpatroon, waarschijnlijk haar moeder.

Melanisme, het tegenovergestelde van albinisme, is het gevolg van een gen dat zorgt voor een teveel aan huid- of haarpigment, zodat het dier in kwestie zwart lijkt. Al tientallen jaren gingen er geruchten over melanistische luipaarden in en rond Kenia, maar wetenschappelijk bewijs voor het bestaan van de dieren is zeer zeldzaam.

Deze foto’s verschenen afgelopen januari in het vakblad African Journal of Ecology en vormen de eerste wetenschappelijke bevestiging van het bestaan van zo’n dier in Afrika in bijna een eeuw.

Tot 2017 was er slechts één observatie bevestigd: een foto uit 1909 die in Addis Ababa in Ethiopië was genomen en lag opgeslagen in de collectie van het National Museum of Natural History in Washington D.C. Het historische verspreidingsgebied van het Afrikaanse luipaard is in de afgelopen eeuwen met minstens 66 procent geslonken als gevolg van habitatverlies en het verdwijnen van prooidieren.

“Bijna iedereen kent wel een verhaal over het spotten van zo’n mythisch beest,” zegt Nicholas Pilfold, wetenschapper van het Institute for Conservation Research van San Diego Zoo Global.

“Zelfs wanneer je met oudere kerels praat die lang geleden als gids in Kenia werkten, toen de jacht nog legaal was [in de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw], was er de stilzwijgende afspraak dat je niet op zwarte luipaarden jaagde. Als je ze zag, liet je ze met rust.”

In de schaduw

In het verspreidingsgebied van het luipaard, van Afrika helemaal tot aan het oosten van Rusland, komen negen ondersoorten voor. En hoewel wordt aangenomen dat elf procent van de nu levende luipaarden melanistisch zijn, aldus Pilfold, worden de meeste daarvan in Zuidoost-Azië aangetroffen, waar tropische bossen een overvloed aan schaduw bieden.

In beboste habitats zou melanisme een vorm van camouflage kunnen zijn, waardoor de roofdieren tijdens de jacht in het voordeel zijn, zegt Vincent Naude, projectcoördinator forensische luipaardengenetica voor de ngo Panthera. Naude was niet bij het nieuwe onderzoek betrokken.

Maar in Kenia lijken zwarte luipaarden, die ook wel ‘zwarte panters’ worden genoemd (een overkoepelende term waarmee alle katachtigen met een zwarte vacht worden aangeduid) in semi-aride grasland te kunnen overleven.

“Onze luipaarden leven in savanne-achtige omgevingen, zodat de toegevoegde eigenschap van het melanisme niet echt een aanpassingsvoordeel biedt,” zegt Naude. Maar gezien hun nachtelijke levensstijl kan een beetje extra pigmentatie zeker geen kwaad.

Het feit dat het jonge vrouwtje samen met haar moeder rondtrok, lijkt er volgens Pilfold bovendien op te wijzen dat haar unieke kleur geen invloed heeft gehad op de sociale samenhang van de familie.

Grappig toeval

Nadat ze van Pilfolds vondst hadden gehoord, kwamen medewerkers van de Ol Ari Nyiro Conservancy – een kleine vijftig kilometer ten westen van Loisaba – met een scherpe foto van nóg een zwart luipaard op de proppen, die in mei 2007 was genomen.

Omdat die foto ruim tien jaar oud is, kwamen de onderzoekers tot de conclusie dat het om een ander exemplaar moest gaan, en dat lijkt erop te wijzen dat zwarte luipaarden in Kenia veelvuldiger voorkomen dan in andere Afrikaanse landen.

Maar Afrikaanse zwarte luipaarden zijn nog altijd zó zeldzaam dat onderzoekers niet eens weten of de genetische mutatie die verantwoordelijk is voor hun donkere pigmentatie wel hetzelfde is als de mutatie die het melanisme bij Aziatische luipaarden in Zuidoost-Azië veroorzaakt.

Pilfold wijst erop dat het fictieve land Wakanda, waar de superheld Black Panther uit het gelijknamige stripverhaal woont, vrij dichtbij Kenia in Oost-Afrika ligt.

“Het is een grappig toeval,” zegt hij. “De enige plek waar we zwarte luipaarden hebben gespot, is een gebied dat in het Marvel Universe blijkt te bestaan.”

De hele maand februari staat in het teken van de grote katachtigen.

Ontdek hier alles over Big Cat Month.

Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com