Elke honingbij heeft zo zijn of haar eigen taak. Sommige zijn voedster en zorgen voor de larven, sommige zijn schoonmaaksteren houden de korf schoon en andere zijn haalbij en verzamelen het stuifmeel om honing mee te maken. Gezamenlijk bereiken de bijen een enorme graad van complexiteit, zeker gezien het feit dat hun hersenen even groot zijn als een sesamzaadje. Maar hoe verdelen zij de taken en waar krijgen bijen hun opleiding?

In tegenstelling tot in de Amerikaanse computergeanimeerde film ‘Bee Movie’, waar een bij een schooldiploma behaalt en een baan binnen de korf dient te kiezen, gaan honingbijen in het echt niet naar school en krijgen ze na hun afstuderen ook geen baan toegewezen door een recruiter.Wat ze gaan doen is afhankelijk van hun genen, hun hormonen en waar op dat moment behoefte aan is. Honingbijen krijgen bij hun geboorte een specifieke taak en hun werkzaamheden veranderen daarna, afhankelijk van de omstandigheden in de korf.

“De term die we daarvoor gebruiken is ‘gedecentraliseerd.’ Er is geen ‘centrale’ bij die de boel organiseert,” vertelt Thomas Seeley, die het boek Honeybee Democracy schreef. “Elke bij heeft zijn of haar eigen kleine set regels, en het werk wordt verdeeld doordat de bijen zich aan die regels houden.”

(Bekijk ook: 's Werelds grootste uitgestorven bij in het wild gespot)

Zo geboren

De taak van een bij wordt bepaald door zijn of haar geslacht. Mannetjesbijen, of darren, verrichten geen werkzaamheden. Mannetjes maken ongeveer tien procent uit van een volk. Hun hele leven doen ze niets anders dan honing eten en wachten op een kans om te paren. Als een koningin aan haar bruidsvlucht begint, strijden de darren uit andere volken om de eer om haar te bevruchten. Ze vliegen achter de koningin aan en proberen in de lucht met haar te paren. Als ze daarin slagen, vallen ze als overwinnaars letterlijk dood neer. De koningin paart met soms wel twintig darren en slaat hun spermatozoa op in haar spermatheca, waar ze ze de rest van haar leven bewaart. Daarmee eindigt de taak van de mannetjes.

Vrouwtjesbijen, ook wel werksters genoemd, vormen de overgrote meerderheid van een volk en verrichten alle werkzaamheden die nodig zijn om de boel draaiende te houden. Vrouwtjes zijn verantwoordelijk voor het bouwen, onderhouden en voortbestaan van het nest en het volk dat daarin woont.

Het geslacht van een bij wordt bepaald door de koningin, die gedurende zo'n twee tot vijf jaar circa 1500 eitjes per dag legt. Ze beschikt over de unieke eigenschap dat zij kan beslissen welke eitjes werksters worden, en welke darren.

Als de koningin naar een van de kleinere cellen gaat om een eitje voor een vrouwtjesbij te leggen, dan bevrucht ze het ei voordat ze het legt door spermatozoa die ze verzamelde tijdens haar bruidsvlucht vrij te laten komen. Ze heeft voldoende spermatozoa in haar buikholte verzameld om haar hele leven mee toe te kunnen.

Als de koningin naar een van de grotere cellen gaat om een eitje voor een mannetje te leggen, dan laat ze geen spermatozoa vrijkomen als het eitje haar eierstokken verlaat. Het onbevruchte eitje ontwikkelt zich tot een dar.

Huishoudelijke taken

Het kost een larve 21 dagen om uit te groeien tot werkster en de cel te verlaten. Op het moment dat ze op dag 21 de cel uitkomt als volwassen bij, begint ze onmiddellijk met het schoonmaken van de cel waaruit ze werd geboren. Ze brengt haar eerste drie levensdagen door met het schoonmaken van cellen, zodat ze klaar zijn voor de volgende ronde eieren van de koningin.

Na drie dagen vertellen haar hormonen haar dat de volgende taakfase is aangebroken: die van het verzorgen van de larven. Seeley legt uit dat er hormonen vrijkomen waardoor verschillende gedeelten van de genen van de bij worden geactiveerd, die horen bij verschillende taken. “Je kunt het vergelijken met mensen die ziek worden,” stelt hij. “Er worden dan speciale genen aangezet, die een rol spelen bij het ontstaan van ontstekingen en koorts. Zo gaat het ook met bijen en hun taken.”

Een werkster zorgt ongeveer een week voor het nageslacht, waarbij ze de larven voedt met koninginnegelei, een voedzame afscheiding die eiwitten, suikers, vetten en vitaminen bevat. Het precieze aantal dagen dat ze zich hiermee bezighoudt is afhankelijk van de vraag waar ze het hardst nodig is in de korf. Bijen zijn zeer gevoelig, hun hormonen staan in nauwe verbinding met de behoeften van hun volk. “Een bijenvolk is dan ook veel meer dan een verzameling individuele bijen,” schrijft Seeley in Honeybee Democracy. “Het is een samengesteld wezen dat functioneert als een geïntegreerde eenheid.” Het volk is een geolied superorganisme, net als mieren- en termietenkolonies.

Het gevaarlijkste werk

Als de zorgende taken van de bij erop zitten, gaat ze de derde fase in. Hierin is ze een soort manusje-van-alles, en gaat ze verder bij het midden van het nest vandaan. In deze fase bouwt ze gedurende ongeveer een week cellen en slaat ze voedsel op aan de buitenste rand van het nest.

De hormonen van de bij gaan rond haar 41e dag de laatste fase in: die van het verzamelen. Dit is het gevaarlijkste werk, en je zou kunnen stellen dat het ook het belangrijkste is. Het wordt alleen gedaan door oudere bijen, die al dichter bij de dood zijn. Steve Heydon, een entomoloog van de University of California in de Amerikaanse stad Davis, zegt het zo: “Het zou niet handig zijn om de jongste bijen het gevaarlijkste werk te laten opknappen.” Als er te veel jonge bijen sterven, zou het voortbestaan van het nest in gevaar kunnen komen.

In de vierde week dat de werkster onafgebroken bezig is, voelt ze haar einde naderen. Ze verlaat de korf om haar soortgenoten niet tot last te zijn. Als ze in de korf sterft, moeten haar collega's haar kadaver opruimen.

En dat is dan het leven van een vrouwtjesbij in het actieve seizoen gedurende de lente en zomer: dwangmatig aan het werk vanaf het moment dat ze geboren wordt tot aan haar sterfdag. Het is een ondankbaar bestaan van onafgebroken werken, maar het maakt de honingbij wel tot een van de meest succesvolle groepsdieren in de natuur.

Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com