25 november 2019 - De Sumatraanse neushoorn is nu uitgestorven in Maleisië. Het laatste neushoornvrouwtje, genaamd Iman, overleed afgelopen zaterdag aan kanker, rapporteren de Maleisische autoriteiten. Tam, het laatste neushoornmannetje, overleed in mei. Van de soort leven nu alleen nog zo'n tachtig exemplaren in Indonesië.

"Iman kreeg de beste verzorging en aandacht sinds zij werd gevangen in maart 2014 tot aan haar overlijden. Niemand had meer kunnen doen, " zei Christine Liew, minister van Toerisme, Cultuur en Milieu van Sabah.

Tam werd in 2008 al rondzwervend op een palmolieplantage gespot en daarna gevangen en overgebracht naar het natuurreservaat van Tabin in de deelstaat Sabah. Pogingen om hem met twee vrouwtjesneushoorns (Puntung en Iman, die respectievelijk in 2011 en 2014 werden gevangen) te laten paren, liepen op niets uit.

Dierenartsen moesten Puntung in 2017 laten inslapen vanwege kanker. Na tientallen jaren van habitatverlies en stroperij leven er in het wild nog maar tachtig Sumatraanse neushoorns, de meeste op het naburige eiland Sumatra. De rest van de soort leeft verspreid in het Indonesische gedeelte van Borneo, Kalimantan.

Van de Sumatraanse neushoorns zijn nog zó weinig exemplaren over dat experts nu vrezen dat de geïsoleerdheid van kleine populaties de grootste bedreiging voor het voortbestaan van de Sumatraanse neushoorn vormt. Vrouwtjes van deze soort kunnen cystes en vleesbomen in hun voortplantingsorganen ontwikkelen als ze langere tijd niet paren. (Dat was ook de reden waarom zowel Puntung als Iman onvruchtbaar waren geworden.)

In 2018 kondigden enkele vooraanstaande dierenbeschermingsorganisaties, waaronder de National Geographic Society, aan dat ze zouden gaan samenwerken in een project genaamd Sumatran Rhino Rescue. Het doel? Om zoveel mogelijk neushoorns in het wild op een veilige manier te vangen en ze bijeen te brengen in een fokprogramma in gevangenschap. (Lees ook: ‘Nieuw plan opgesteld om Sumatraanse neushoorn te redden’.)

“De dood van Tam onderstreept nog eens hoe ongelooflijk belangrijk de gezamenlijke inspanningen achter het project Sumatran Rhino Rescue zijn,” schrijft Margaret Kinnaird, Wildlife Practice Leader van het Wereldnatuurfonds, in een e-mail.

“We moeten de geïsoleerde, in het wild levende exemplaren die nog in Kalimantan en op Sumatra leven, vangen en er alles aan doen om ze kalven te laten produceren.”

Langzame aftakeling

De gezondheid van Tam ging sinds april snel achteruit nadat hij minder was gaan eten en steeds minder alert werd, zo verklaarde de directeur van de wildautoriteit van Sabah, Augustine Tuuga, tegenover de Maleisische krant The Star. Uit urinemonsters bleek dat de nieren en misschien ook andere organen van de neushoorn begonnen te haperen.

De autoriteiten kunnen nog niet zeggen waarom de gezondheid van Tam zo snel achteruitging, maar het kan gewoon een kwestie van ouderdom zijn geweest. Geschat werd dat Tam ouder dan dertig jaar was, terwijl deze soort een maximale levensverwachting van 35 tot 40 jaar heeft, aldus Tuuga in de Singaporese krant The Straits Times.

“We hadden zoveel hoop op Tam gevestigd om nakomelingen in gevangenschap te kunnen verwekken, maar die hoop ging verloren toen de resterende twee vrouwtjes in Tabin geen foetussen meer konden dragen,” zei Kinnaird.

Hoewel Tam niet in staat was om in z’n eentje nakomelingen te verwekken, droeg zijn periode in gevangenschap wel bij aan een groter inzicht in deze soort.

“Het werk dat de Borneo Rhino Alliance op het gebied van geavanceerde voortplantingstechnieken heeft verricht, vooral wat betreft het oogsten van eicellen om daaruit embryo’s te creëren, heeft ons veel meer inzicht in de biologie van de soort gegeven,” zegt Susie Ellis, directeur van de International Rhino Foundation.

“Het publiek moet begrijpen hoe precair het voortbestaan van de Sumatraanse neushoorn is,” zegt Ellis. “De dood van Tam staat gelijk aan het verlies van één procent van de populatie.”

Nieuwe hoop

Hoe tragisch de dood van Tam ook is, het is wel een hernieuwde aanleiding om meer neushoorns in het wild op te sporen, zegt Kinnaird, die ook coördinator is van de reddingsmaatregelen die het Wereldnatuurfonds in de afgelopen twee jaar voor de Sumatraanse neushoorn heeft ondernomen. (Het fonds maakt ook deel uit van het samenwerkingsverband Sumatran Rhino Rescue.)

Het goede nieuws is dat de coalitie van ngo’s erin is geslaagd een nieuw vrouwtje genaamd Pahu te vangen. Haar opvang in het fokcentrum van Kelian was zó belangrijk dat het transport van de neushoorn werd begeleid door de politie en de modderige weg naar het centrum werd vrijgemaakt met bulldozers. (Lees ook: ‘Eerste Sumatraanse neushoorn in het wild gevangen, in een poging de soort te redden.’)

Voor zover de experts het kunnen zeggen, lijkt Pahu wat betreft haar voortplantingscapaciteit in goede gezondheid te verkeren, zegt Kinnaird; ze doet het goed in haar nieuwe verblijf en zou met enig geluk spoedig gezelschap kunnen krijgen.

“Uit onze meest recente telling komt naar voren dat er nog meer neushoorns in de wouden van Kalimantan rondzwerven,” zegt Kinnaird, “en dat geeft nieuwe hoop.”

“We moeten de blik ongelooflijk scherp gericht houden op het redden van de resterende tachtig Sumatraanse neushoorns in het wild, met een combinatie van intensieve beschermingsmaatregelen, fokprogramma’s in gevangenschap en samenwerking met de plaatselijke bevolking, die we ervan moeten overtuigen dat deze neushoorns deel van hun biologische erfgoed uitmaken,” zegt Ellis. “Het is het gevecht dat we niet mogen verliezen.”

Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com op 27 mei 2019, na het overlijden van het laatste Sumatraanse neushoormannetje. Het verhaal is geüpdatet na het overlijden van het laatste vrouwtje.