Haaien en roggen worden vaak als uitdrukkingsloze, kille vissen gezien, maar tenminste één soort uit de familie van de mantaroggen blijkt er een verrassend complex sociaal leven op na te houden, zo blijkt uit nieuw onderzoek.

Met een spanwijdte die vijfenhalve meter kan bedragen, wordt de majestueuze rifmantaMobula alfredivaak in grote aantallen boven tropische koraalriffen aangetroffen, zegt onderzoeksleider Rob Perryman, die is verbonden aan de Marine Megafauna Foundation.

Ook hun foerageer- en paringsgewoonten vinden in groepsverband plaats, wat voor Perryman aanleiding was om aan te nemen dat deze dieren in feite echte netwerkers zijn.

Bovendien waren hun grote hersenen – de verwante reuzenmanta heeft het grootste brein van alle vissen – een aanwijzing dat rifmanta’s volgens hem “redelijk intelligente dieren” zijn.

Na vijf jaar van observeren en bestuderen blijkt dat deze rifmanta’s er inderdaad voor kiezen om actief “om te gaan met soortgenoten die ze kennen en dat ze zich de sociale contacten met soortgenoten herinneren,” zegt Perryman, wiens onderzoek onlangs verscheen in het tijdschrift Behavioral Ecology and Sociobiology. “Ze hebben vrienden, om het op een antropomorfe manier te zeggen.”

Het onderzoek was een van de eerste grondige studies naar het sociale leven van deze dieren en is “het zoveelste bewijs dat in de laatste jaren is verzameld voor de stelling dat haaien en roggen niet de solitaire, hersenloze en sociaal gebrekkige wezens zijn die we dachten dat ze waren,” zegt hij.

Partnerkeuze

Perryman en zijn collega’s werken in het Indonesische zeereservaat van Raja Ampat, een hotspot van biodiversiteit en een ongerepte oceaanhabitat waarin rifmanta’s zich nog op natuurlijke wijze gedragen.

Tijdens het onderzoek ging het team geregeld uit snorkelen of duiken om afzonderlijke manta’s op hun ontmoetingsplekken te fotograferen. Rifmanta’s hebben een uniek patroon van stippen op hun buik dat hun hele leven onveranderd blijft.

De onderzoekers legden 3400 ontmoetingen tussen zeshonderd verschillende rifmanta’s vast en voerden de gegevens over afzonderlijke manta’s en het tijdstip en de locatie waarop ze elkaar ontmoetten in een database in. Bij nadere analyse van de gegevens werden ontmoetingen die om niet-sociale redenen tussen de manta’s plaatsvonden – bijvoorbeeld omdat sommige manta’s de voorkeur gaven aan een bepaalde habitat – uit de database verwijderd.

Uit de resultaten bleek dat de manta’s twee soorten van sociale groepen vormden: één van volwassen vrouwtjes en één van volwassen mannetjes, vrouwtjes en jongere exemplaren. Perryman denkt dat het samenscholen van de vrouwtjes een vorm van verdediging kan zijn tegen ongewenste paringspogingen van mannetjes.

Of manta’s die elkaar goed kennen, ook meer met elkaar optrekken, is een van de vragen die Perryman door toekomstig onderzoek zou willen beantwoorden.

Slim en extrovert – voor een vis

Volgens Csilla Ari, een gedragsneurologe van de University of South Florida die niet bij de nieuwe studie was betrokken, sluiten de bevindingen goed aan op haar eigen onderzoek, waaruit naar voren kwam dat manta’s slimme wezens zijn en reageren op hun weerkaatsing in een spiegel. Volgens Ari kunnen manta’s tijdens intense sociale interacties ook de witte markeringen op hun rug snel helderder maken.

Dat signaal zou de sociale hiërarchie tussen manta’s kunnen bevestigen of gewoon een teken van opwinding kunnen zijn, schrijft Ari per e-mail. Volgens haar levert de nieuwe studie “een nieuw niveau van inzicht in het sociale gedrag van mantaroggen” op.

Joshua Stewart, expert in de ecologie van het natuurbehoud bij de Britse ngo Manta Trust, prijst de resultaten van het nieuwe onderzoek maar wijst erop dat we onze eigen, zoogdierachtige verwachtingen omtrent sociaal gedrag niet op manta’s mogen projecteren.

Stewart en de auteurs van de studie erkennen dat het bij de banden tussen manta’s niet gaat om hechte en levenslange ‘vriendschappen’ zoals die bijvoorbeeld bij diverse walvissoorten worden geobserveerd. De netwerken van de manta’s blijven weken of maanden in stand, niet tientallen jaren.

Welwillende wateren

Een beter begrip van deze nog maar pas ontdekte sociale wereld zou wetenschappers kunnen helpen bij het beschermen van de soort, die door de International Union for Conservation of Nature wordt geclassificeerd als ‘kwetsbaar voor uitsterving’. Rifmanta’s worden met talloze dreigingen geconfronteerd, van plasticvervuiling tot overbevissing.

Sociale netwerken bij manta’s zouden bijvoorbeeld een zeer belangrijke rol kunnen spelen bij de voortplanting en de mogelijkheid om voedsel te vinden, zegt Perryman.

Omdat het bij toeristen nu populair is om samen met mantaroggen te zwemmen, zou dat soort onderzoek ook de toerismesector kunnen informeren over een meer verantwoorde omgang met deze dieren.

De gegevens zouden bijvoorbeeld kunnen bijdragen aan het ontwikkelen van overheidsbeleid met betrekking tot het aantal boten en toeristen dat zich in zee in de buurt van manta’s mag ophouden.

In het algemeen hoopt Perryman dat zijn onderzoek over ‘vriendschappen’ onder manta’s zal bijdragen tot meer begrip voor mantaroggen bij het bredere publiek, en mensen enthousiast zal maken voor het beschermen van deze koninklijke dieren.

Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com