Dit artikel verschijnt in de oktober 2019 editie van National Geographic magazine.
Ik begon mijn carrière met het verslaan van conflicten in gebieden als Kosovo, Angola, Gaza, Afghanistan en Kasjmir. Ik wilde wreedheid vastleggen, althans dat hield ik mijzelf voor, met het idee dat de sterkste verhalen handelen over geweld en verwoesting. Hoewel we conflicten altijd moeten blijven belichten, veranderde deze eenzijdige focus mijn wereld in een horrorshow.
Naarmate ik de ene oorlog na de andere versloeg, ging ik beseffen dat journalisten ook de plicht hebben aandacht te besteden aan wat ons verbindt. Als we louter zoeken naar wat ons verdeelt, dan zullen we het vinden. Maar besluiten we op zoek te gaan naar wat ons samenbrengt, dan vinden we het ook.
Die jaren in oorlogsgebieden waren voor mij een openbaring. Verhalen over mensen en het menselijk lot, besefte ik, gaan ook over de natuur. Menselijke conflicten hebben gevolgen voor de band tussen mensen en de natuur om hen heen.
Dat inzicht werd een persoonlijke leidraad toen ik Sudan leerde kennen, een noordelijke witte neushoorn en het laatste mannetje in zijn (onder)soort.
Ik zag Sudan voor het eerst in 2009 in de dierentuin van safaripark Dvůr Králové, in Tsjechië. Ik herinner het me nog precies. Omringd door sneeuw in zijn verblijf van baksteen en ijzer, leerde Sudan in de enorme kist te stappen waarin hij later naar Kenia zou worden overgebracht, bijna zesduizend kilometer naar het zuiden. Hij bewoog zich voorzichtig en nam de tijd om de geur van sneeuw op te snuiven. Hij was zachtaardig, enorm groot, prehistorisch. Ik was getuige van een oeroud dier dat zich gedurende miljoenen jaren had ontwikkeld (uit fossielen blijkt dat de evolutie van de neushoorn vijftig miljoen jaar geleden begon) en over het grootste deel van onze planeet had gezworven.
Op die winterdag was Sudan een van de acht noordelijke witte neushoorns wereldwijd. Een eeuw geleden telde Afrika nog honderdduizenden neushoorns. Begin jaren tachtig was dat aantal door bejaging gedaald tot negentienduizend. Net als onze vingernagels bestaat neushoornhoorn uit keratine, dat geen medicinale werking heeft. Toch wordt het vanouds in veel culturen gezien als middel tegen allerlei kwalen, van koorts tot impotentie.
Toen ik Sudan leerde kennen, zaten alle nog levende noordelijke witte neushoorns in dierentuinen, waar ze veilig waren voor stropers, maar zich amper voortplantten. Experts hadden het gedurfde plan om vier van de neushoorns naar Kenia over te vliegen, waar ze hopelijk zouden gedijen door het opsnuiven van de geuren, het water, het voedsel en de ruimte die hun voorouders hadden omringd.
Het was een laatste poging de soort te redden. De dierentuin van Dvůr Králové, de Ol Pejeta Conservancy, de Kenya Wildlife Service, Fauna & Flora International, Back to Africa en de Lewa Wildlife Conservancy wilden het onmogelijke mogelijk maken. Zo gingen de vier dieren op reis, van Dvůr Králové naar de Ol Pejeta Conservancy in Kenia.
Hoe kon het dat zulke wanhoopsmaatregelen nodig waren? Het is verbijsterend dat de vraag naar neushoornhoorn, gebaseerd op bijgeloof, heeft geleid tot het afslachten van een hele ondersoort. Maar dat een heterogene groep mensen elkaar vond in het redden van zoiets unieks en waardevols, iets wat nooit meer zal terugkeren als het verloren is gegaan, gaf een bemoedigend gevoel.
Sudan veranderde mijn leven. Ik vertel nu verhalen over de natuur; ons thuis, onze toekomst en de wederzijdse afhankelijkheid van al het leven.
Negen jaar na het transport kreeg ik een telefoontje. Ik moest zo snel mogelijk naar Kenia, want Sudan, met 45 jaar een bejaarde voor zijn soort, lag op sterven. Hij had een lang leven achter zich, en zijn laatste jaren had hij doorgebracht op zijn voorouderlijke grassteppen, zij het permanent tegen stropers beschermd door gewapende soldaten. Hij was beroemd geworden en uitgeroepen tot ‘meest begeerde vrijgezel ter wereld’.
De dood van Sudan kwam niet onverwacht, maar beroerde velen. In Kenia werd hij omringd door mensen die van hem hielden en hem beschermden. Joseph Wachira, een van zijn toegewijde verzorgers en de man op de foto, krabbelde hem voor de laatste maal achter de oren. Sudan neeg zijn zware kop naar Wachira. Ik maakte een foto van twee oude vrienden die voor het laatst samen waren.
Die momenten waren sereen: het regende, Sudans verzorgers treurden in stilte en ergens klonk het gekras van een opvliegende vogel. Deze mannen hadden meer tijd besteed aan het beschermen van de neushoorn dan aan hun eigen kinderen. Ik hoop nooit meer te hoeven meemaken hoe een dier, ook nog de laatste in zijn soort, sterft. Het voelde alsof ik getuige was van onze eigen ondergang.
Ook al heeft de noordelijke witte neushoorn de menselijke hebzucht niet overleefd, er is een sprankje hoop. Er zijn nu nog twee wijfjes in leven en het plan is ze via ivf kalfjes te laten krijgen.
Dit is voor mij niet zomaar een verhaal. We zijn getuige van uitsterving, het gebeurt onder onze neus. De stroperij neemt niet af, en als de slachting in het huidige tempo doorgaat, is het goed mogelijk dat alle neushoorns binnen enkele decennia vrijwel zijn uitgestorven. Het verdwijnen van zo’n belangrijk dier heeft een enorme uitwerking op het ecosysteem en op ons.
Deze reuzen maken deel uit van een complexe wereld die zich gedurende miljoenen jaren heeft ontwikkeld, en hun voortbestaan is verweven met dat van onszelf. Zonder neushoorns en olifanten en ander wild raken we verbeeldingskracht, het gevoel voor het wonderbaarlijke en kansen kwijt. Als we onszelf als deel van de natuur zien, begrijpen we dat we met het redden van die natuur in feite onszelf redden.
Dat heeft Sudan mij geleerd.
Ami Vitale maakte fotoreportages in ruim honderd landen. Haar meest recente werk voor National Geographic, over giraffen, zal te zien zijn in de oktober 2019 editie van National Geographic magazine.
Wat staat er allemaal op het spel wanneer dieren uitsterven? Lees alles over 'dossier uitsterving' in de oktober 2019 editie van National Geographic magazine.
