Dit artikel verschijnt in de oktober 2019 editie van National Geographic Magazine.
Leven in gevaar
De meeste dieren in deze galerij behoren tot de 28.000 dier- en plantensoorten die volgens de International Union fort he Conservation of Nature (IUCN) met uitsterven worden bedreigd. Maar die schatting is te laag. In 1964 begon de IUCN met haar rode lijst van bedreigde soorten en met het wereldwijd verzamelen van gegevens. Sindsdien is de lijst uitgegroeid tot de gezaghebbendste databank van bedreigd leven ter wereld en een essentieel hulpmiddel voor de bescherming ervan. Echter, de IUCN heeft maar 106.000 soorten kunnen beoordelen van de ruim 1,5 miljoen diersoorten en driehonderdduizend plantensoorten die wetenschappelijk zijn beschreven en een naam hebben gekregen. Dat is naar schatting nog geen kwart van wat er op aarde leeft. De IUCN hoopt in 2020 zo’n 160.000 soorten te hebben beoordeeld. Volgende punt op de agenda: een groene lijst van succesverhalen in het soortenbehoud.
Het grootste gevaar: de mens
Habitatverlies is een grotere bedreiging voor de meeste diersoorten dan de jacht of visserij. De hoofdoorzaak is uitbreiding van menselijke activiteit: woning- en landbouw, handel. Ook al gaat habitat niet geheel verloren, deze kan zo veranderen dat dieren zich niet meer kunnen aanpassen. Hekken in grasland en houtkappen verstoren trekroutes. Rivieren raken vergiftigd. Bestrijdingsmiddelen zaaien op grote schaal dood en verderf. De bedreigingen zijn steeds vaker wereldomspannend: handel die ziekten en invasieve soorten verspreidt, en klimaatverandering – waarmee al het leven op aarde uiteindelijk te maken krijgt, allereerst de dieren die hoog in de bergen leven of afhankelijk zijn van poolijs. Al die gevaren zijn direct of indirect terug te voeren op de uitdijende ecologische menselijke voetafdruk. Sommige soorten weten zich aan ons aan te passen, andere verdwijnen.
Als dit een gewone tijd was, met het woord ‘tijd’ in de betekenis van een lang, ongehaast geologisch tijdvak, zouden we bijna nooit meemaken dat er een dier- of plantensoort verdween. Uit fossiele gegevens blijkt dat het tempo waarin dieren uitstierven voordat de mens op het toneel verscheen bij zoogdieren zo laag is dat er in duizend jaar maar één soort zou mogen verdwijnen. Maar dit is natuurlijk geen gewone tijd. Overal sterven soorten uit. De laatste tien jaar alleen al twee zoogdieren: een vleermuis, inheems op Christmas Island, en een mozaïekstaartrat op een Australisch eiland.
Voor de International Union for Conservation of Nature (IUCN) gelden momenteel ruim tweehonderd (onder)soorten van zoogdieren als ernstig bedreigd. Van sommige, zoals de Sumatraanse neushoorn of de vaquita (ook bekend als Californische bruinvis), zijn er minder dan honderd exemplaren over. Andere, zoals de baiji (of Chinese vlagdolfijn) zijn door de IUCN nog niet officieel uitgestorven verklaard, maar zijn dat waarschijnlijk wel.
Verdrietig genoeg geldt voor zoogdieren hetzelfde als voor reptielen, amfibieën, vissen en insecten: ze sterven honderden, misschien zelfs duizenden keren zo snel uit als in prehistorische tijden. En het zijn er inmiddels zo veel dat we volgens onderzoekers aan de vooravond van een massa-extinctie staan.
De laatste massa-extinctie, die zo’n 66 miljoen jaar geleden het einde betekende van de dinosauriërs, werd veroorzaakt door de inslag van een planetoïde. Deze keer lijkt het minder gemakkelijk om één oorzaak aan te wijzen. Houtkap is er één. Andere zijn stroperij, van buitenaf geïntroduceerde ziekteverwekkers, klimaatverandering, overbevissing en verzuring van de oceanen.
Maar graaf wat dieper, en je staat elke keer oog in oog met dezelfde dader. Veel wetenschappers zeggen dat we een nieuw geologisch tijdperk binnen zijn gegaan, het Antropoceen, de tijd van de mens. Met andere woorden: deze keer zijn wij die planetoïde.
Wat staat er op het spel wanneer een dier uitsterft?
Of het nu een olifant of een mier is, elke soort is te beschouwen als het antwoord op de complexe vraag: hoe kun je op aarde leven? Het genoom van een soort is te vergelijken met een gebruiksaanwijzing; als de soort uitsterft, gaat de handleiding verloren. In die zin zijn we een bibliotheek aan het plunderen, de bibliotheek van het leven.
Joel Sartore fotografeert al dertien jaar dieren voor zijn project Photo Ark. Steeds vaker vind je enkele van de laatste dieren van een soort in dierentuinen of fokcentra. Soms zijn ze zelfs de enig overgebleven exemplaren.
Toughie, een boomkikkertje uit Centraal-Panama (Ecnomiohyla rabborum) woonde in de Atlanta Botanical Garden. Hij werd het laatst bekende exemplaar van zijn soort toen de streek waar hij oorspronkelijk voorkwam werd geteisterd door een schimmelinfectie en een fokprogramma mislukte. Toughie stierf in 2016 en zijn soort is nu hoogstwaarschijnlijk uitgestorven.
Van Romeo, een kikker uit het natuurhistorisch museum in Cochabamba, Bolivia, werd ook gedacht dat hij de laatst overlevende was. Biologen maakten een online datingprofiel voor het dier aan. Dat linkte door naar een site waar mensen donaties konden doen, en met de 25.000 dollar die dat opleverde werden expedities naar de oostelijke Andes gefinancierd, waar de soort ooit talrijk was.
Iedereen stond versteld toen vijf soortgenoten werden gevonden: twee mannetjes en drie vrouwtjes. Ze werden meegenomen naar Cochabamba, en het ene vrouwtje dat volwassen genoeg was om zich met Romeo voort te planten, werd Julia gedoopt. Of de soort nu veilig is, weet niemand.
Was Toughie mooi? Hij was niet zo opvallend als de Spix’ ara (vermoedelijk uitgestorven in het wild) of de gouden langoer (bedreigd). Maar met zijn expressieve bruine ogen en ranke ledematen was hij op zijn eigen manier charmant.
Sartore behandelt alle wezens met respect, groot of klein, mooi of lelijk. Zijn foto’s leggen hun opvallende kenmerken vast. Maar ook, zou ik eraan willen toevoegen, hun ziel. Een van mijn favoriete foto’s van Joel is die van een nihoboomslak (Partula nodosa) die een slijmspoor aan het leggen is. Ooit kwamen er tientallen Partula-soorten voor in Polynesië, in diverse ecologische niches op de eilanden. Net als de vinken van Darwin zijn het de lievelingetjes van de evolutiebiologen: levende, slijm producerende voorbeelden van de kracht van natuurlijke selectie. Door de introductie van vleesetende slakken uit Florida is bijna een derde van deze soorten in het wild uitgestorven.
Nu zo veel soorten uitsterven, bestaat de kans dat het ons steeds minder doet. Juist door die afstomping zijn Sartores beelden zo belangrijk: ze laten zien hoe uniek elke soort is die we kwijtraken.
We leven in een bijzondere tijd. Als we dat onder ogen zien, kunnen we gaan nadenken over hoe we een andere tijd kunnen creëren, eentje waarin de schoonheid en de diversiteit van het leven zoveel mogelijk behouden blijven.
Bedreigd door: ziekte
Sinds de jaren tachtig heeft chytridiomycose, een schimmelinfectie die zich via direct contact en besmet water verspreidt, amfibiepopulaties wereldwijd gedecimeerd. Van de ruim vijfhonderd besmette soorten zijn er mogelijk al negentig uitgestorven. De schimmel verstoot het transport van elektrolyten door de huid van een amfibie, wat leidt tot hartstilstand.
Bedreigd door: invasieve soorten
Bedreigd door: habitatfragmentatie
Bedreigd door: habitatverlies
Vlinders kunnen lange afstanden afleggen en vinden op veel bloemen voedsel, maar hun rupsen eten alleen van planten waarop de eitjes uitkomen of die daar vlakbij staan. Verdwijnen ze, dan verdwijnen vlinders. Op IUCN-lijsten staan de onderstaande soorten niet; slechts 8100 insectensoorten zijn geëvalueerd. Andere instanties zien ze als bedreigd.
Bedreigd door: stropers
Bedreigd door: ontbossing
Maki’s (of lemuren), inheemse boombewoners op Madagaskar, kunnen niet zonder bos. Tachtig procent van de bossen op het eiland is echter verdwenen door economische ontwikkeling, houtskoolproductie en ontbossing ten behoeve van landbouwgrond. De maki’s zitten nu samengepakt in beschermde gebieden; 38 soorten zijn ernstig bedreigd. Zuinige fornuizen moeten mensen stimuleren minder hout te gebruiken.
Photo Ark is een samenwerking van National Geographic en Joel Sartore. Ontdek meer op natgeo.nl/photoark
Wat staat er allemaal op het spel wanneer dieren uitsterven? Lees alles over 'dossier uitsterving' in de oktober 2019 editie van National Geographic Magazine.
