Stropers hebben een beroemde berggorilla gedood. Dit is een fikse tegenslag voor de inspanningen die al tientallen jaren worden gedaan om deze ondersoort tegen uitsterven te behoeden.

Volgens een verklaring van de Uganda Wildlife Authority hebben autoriteiten in het land vier mannen opgepakt die zij van stroperij verdenken na de dood van Rafiki. Deze 25-jarige zilverrug stond sinds 2008 aan het hoofd van een groep van zeventien gorilla's in het westen van het Bwindi Impenetrable Forest National Park in Oeganda.

De grote aap, die favoriet was onder toeristen, stierf nadat een stroper hem een speer in zijn buik gooide die zijn vitale organen raakte, aldus een autopsierapport. De laatste keer dat een berggorilla door een mens werd gedood was in 2011.

De familie van Rafiki ging met enige regelmaat op zoek naar voedsel buiten de grenzen van het park, waardoor het “een symbolische groep was als het ging om co-existentie” met de mens, aldus Anna Behm Masozera, de directeur van de International Gorilla Conservation Programme, een regionaal samenwerkingsverband van natuurorganisaties. “De dood van Rafiki en de omstandigheden daaromheen hebben een grote impact. Hij was het enige volwassen mannetje in deze befaamde groep.”

Rafiki werd sinds 1 juni vermist. De volgende dag werd zijn verminkte lichaam gevonden tijdens een zoektocht. De parkwachters hielden in een dorp in de buurt een verdachte aan, die niet alleen bushmeat in zijn bezit zou hebben gehad, maar ook valstrikken, een speer en bellen die aan de halsband van jachthonden kunnen worden bevestigd. De man bekende dat hij samen met drie anderen in het park op antilopejacht was geweest en dat hij Rafiki had gedood uit zelfverdediging toen het dier hen aanviel.

Op basis van de strenge wetgeving in Oeganda kunnen de mannen een levenslange celstraf krijgen, of een boete van 5,4 miljoen dollar als ze schuldig worden bevonden aan het doden van een bedreigde diersoort.

Rafiki werd weliswaar niet gedood voor bushmeatmaar het incident volgt wel op waarschuwingen van dierenbeschermers en overheidsinstanties dat de coronapandemie en de bijbehorende lockdownmaatregelen ertoe zouden kunnen leiden dat mensen geen andere uitweg zien dan te gaan stropen. Door de landelijke beperkingen waren nationale parken gesloten en werden expedities van ecotoeristen om de dieren in het natuurlijke leefomgeving te zien uitgesteld. Dit is de belangrijkste inkomstenbron voor projecten voor soortbehoud van de gorilla's.

“Alle parkmanagers in het leefgebied van de berggorilla's geven aan dat er meer menselijke activiteiten zijn dan normaal, en dat die vaak illegaal zijn,” vertelt Behm Masozera.

Dat levert ook nog eens extra gevaar op. Door de illegale jacht kunnen mensen in contact komen met berggorilla's, zoals dat ook gebeurde met Rafiki. Daardoor is er een groter risico dat het coronavirus aan de primaten wordt overgedragen. De dieren kunnen, gezien onze genetische verwantschap, luchtwegaandoeningen krijgen van mensen.

Een grote tegenvaller - maar nog wel hoop

Het aantal berggorilla’s heeft zich in de afgelopen jaren wonderbaarlijk hersteld, na tientallen jaren waarin het door een verwoestende burgeroorlog en grootschalige stroperij in de jaren tachtig tot nog maar zo'n 350 dieren was teruggebracht. De grote apen, waarvan er inmiddels meer dan duizend zijn, leven verdeeld over twee grote populaties in Bwindi en een netwerk van parken in het Virungagebergte, een reeks inactieve vulkanen. In 2018 stelde de International Union for Conservation of Nature hun status naar boven bij, van ernstig bedreigd naar bedreigd.

Een deel van de succesvolle strategie voor het herstel van de soort bestaat uit de samenwerking met de lokale gemeenschappen en het ondersteunen van hun activiteiten op het gebied van ecotoerisme, vertelt Behm Masozera. Doordat rijke westerlingen de afgelopen maanden wegbleven, zijn de inkomsten van lokale dragers, winkeliers, hotelmedewerkers en andere werknemers uit dorpen aan de rand van het nationale park weggevallen. Toeristen betalen meer dan 600 dollar per persoon per uur voor een vergunning om de gorilla's te zien.

Sommige bewoners kunnen momenteel zelf in hun eigen voedsel voorzien, maar tijdens het droge seizoen dat voor de deur staat zullen de agrarische opbrengsten beperkt zijn en zal hun economische situatie verslechteren.

De dierenbeschermers zijn niet alleen bang voor stropers. Ze vrezen ook dat de groep van Rafiki, die bekendstaat als de Nkuringo-groep, versplinterd raakt door zijn dood.

“Zilverruggen als Rafiki zijn heel belangrijk voor de stabiliteit en cohesie van de groep, dus dit verlies zal grote gevolgen hebben voor de dieren,” stelt Cath Lawson, die als primatoloog werkzaam is als regiomanager voor Oost-Afrika bij de Engelse tak van het Wereldnatuurfonds. “Zijn dood is echt een tragedie.”

Mogelijk neemt een andere zilverrug, die minder gewend is aan mensen, de leiding over in de groep. Als hij de dieren meeneemt naar een gebied verder bij de mensen vandaan, komt de economie in de regio nog meer onder druk te staan.

In het verleden bleek vaak dat als een zilverrug overleed, de overgebleven leden van de groep werden opgenomen door verschillende andere groepen, waarbij jongen werden gedood door andere zilverruggen.

Ondanks alle uitdagingen zijn de dierenbeschermers vastbesloten om het succes van tientallen jaren van activiteiten voor het behoud van berggorilla's niet verloren te laten gaan.

“Dit is een tegenslag,” aldus Behm Masozera. “Maar vreedzame co-existentie is een proces van lange adem, dat niet zomaar kan worden bereikt.”

Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com