Slangen kunnen zich zijdelings over zand verplaatsen, van boom tot boom springen en zich met golfbewegingen onder water voortbewegen. Maar nu hebben wetenschappers een geheel nieuwe manier van voortbewegen bij slangen ontdekt: de dieren vormen een lassovormige lus om in bomen te klimmen.
De bruine nachtboomslang, een reptiel dat in de bomen leeft en inheems is in Australië en Papoea-Nieuw-Guinea en op diverse Pacifische eilanden, werd na de Tweede Wereldoorlog onbedoeld geïntroduceerd op het eiland Guam, waarschijnlijk door vrachtschepen. De slangen plantten zich snel op het eiland voort en houden sindsdien huis onder de plaatselijke fauna: door toedoen van de reptielen zijn er al tien inheemse vogelsoorten uitgestorven. Er zijn talloze pogingen ondernomen om de invasieve slangen onder controle te krijgen – van het afwerpen van muizen met gif tot de inzet van honden die de slangen opsporen, maar geen van deze benaderingen heeft gewerkt.
In 2016 kwamen de ecologen Julie Savidge en Tom Seibert van de Colorado State University op een ander idee: het installeren van metalen cilinders met een doorsnede van twintig centimeter (een soort barrières tegen klein wild) rond de voet van de palen waarop vogelhuisjes zijn gebouwd. De ecologen voerden hun experiment uit in een laboratorium van de US Geological Survey.
Ze gingen ervan uit dat de ’s nachts jagende slangen net als andere kleine roofdieren niet tegen de gladde cilinders konden opklimmen om zich tegoed te doen aan Micronesische purperspreeuwen, een soort die niet met uitsterving wordt bedreigd maar op Guam zelf wel gevaar loopt.
Maar de ecologen vergisten zich. Uit opnamen van de videocamera’s die bij de experimentele vogelhuisjes waren neergezet, bleek dat de slangen hun lichaam rond de palen wikkelden en zich dan als een ‘lasso’ naar boven kropen.
“We keken elkaar verbijsterd aan. Ik bedoel, dit was niet wat een slang behoort te doen,” vertelt Seibert.
Ze hebben de nieuwe manier van voortbeweging ‘lassobeweging’ genoemd en de mechanische details ervan beschreven in een artikel dat deze maand in het tijdschrift Current Biology is verschenen. Het gaat daarbij om het vijfde officieel erkende voortbewegingstype bij slangen, naast de rechtlijnige voortbeweging (zoals bij boa’s), de laterale golfbeweging op land (het klassieke kronkelen) of in water (zoals bij vissen), de zigzagbeweging op zand (sidewinding) en de harmonicabeweging, die vaak wordt gebruikt voor het klimmen.
“Dit is zó ongebruikelijk en waanzinnig,” zegt Sara Ruane, een evolutiebiologe van de Rutgers University die niet bij het nieuwe onderzoek was betrokken. “Ik kon het maar niet geloven.”
Slangen op een paal
Na het bestuderen van de videobeelden, waarop was te zien hoe de slangen zichzelf met behulp van lassovorming naar boven hesen, namen Savidge en Seibert in 2016 contact op met Bruce Jayne, bioloog aan de University of Cincinnati, om hem te vragen of hij gedurende zijn veertigjarige loopbaan ooit zoiets had gezien. “Ik was tegelijkertijd verbluft en gefascineerd,” zegt Jayne, een van de auteurs van de nieuwe studie.
Maar omdat het ging om niet al te duidelijke timelapse-opnamen, wilde Jayne een beter beeld krijgen van de wijze waarop de slangen tegen de palen opklommen. In 2019 keerde Seibert terug naar Guam om er een nieuw experiment uit te voeren. Hij plaatste een stalen pijp in het midden van een kleine omheining van anderhalve meter hoogte en legde een dode muis als aas boven op de pijp. Daarna liet hij vijftien in het wild gevangen bruine nachtboomslangen binnen de omheining los. Vijf van de slangen klommen tegen de pijp op, wat door de onderzoekers met HD-camera’s werd gefilmd.
Op de beelden merkte Jayne een ‘gripzone’ op, een gebied waar het lijf van de gemiddeld zo’n 1,20 meter lange slang zich tijdens het klimmen kruist. Wanneer boomslangen in een boom klimmen, gebruiken ze daarbij doorgaans twee ‘gripzones’, waarbij ze hun lijven tweemaal rond een tak wikkelen en dan als een harmonica naar boven kruipen.
Maar bij de nu ontdekte lassobeweging maakt de slang gebruik van slechts één gripzone als afzetpunt, waardoor hij zijn lijf ook maar éénmaal hoeft te kruisen, als een lasso. Dankzij dit stabiele afzetpunt kan de slang door middel van kleine kronkels van zijn lichaam langzaam naar boven opschuiven.
Dat is overigens niet zo eenvoudig voor de slangen, die volgens Jayne altijd worden gedreven door het vooruitzicht op een maaltijd.
“Ze gleden vrij vaak weg, dus ook al lukte het ze uiteindelijk om naar boven te kruipen, het was zeker geen gemakkelijke opgave voor deze slangen,” zegt hij.
"Nog veel onduidelijk"
Deze vorm van voortbeweging is tot nu toe alleen waargenomen bij bruine nachtboomslangen die in palen op Guam klimmen, dus is het nog niet zeker of de dieren dit gedrag ook in hun inheemse habitat vertonen en of het bij andere slangensoorten voorkomt, zo waarschuwen de auteurs.
Maar ze denken dat deze unieke manier van voortbewegen – en het vermogen om prooien in hoge boomtoppen te bereiken – een aanvulling is op het gevarieerde repertoire waarvan slangen toch al gebruikmaken om zich te verplaatsen. Ook denken ze dat deze aanvulling mede kan verklaren waarom de slangen zo’n verwoestende uitwerking op de ecosystemen op Guam hebben.
“Deze slang heeft een hele reeks kenmerken die hem tot een zeer succesvolle soort maken,” zegt Savidge, zoals zijn zeer gevarieerde dieet en grote wendbaarheid, waarbij hij ook zwevend door de lucht van boom naar boom kan springen.
Volgens Savidge heeft de ontdekking hem ertoe aangezet een nieuwe, kegelvormige barrière te ontwerpen die bruine nachtboomslangen moet verhinderen om de vogelhuisjes te bereiken. De hoek die de barrière ten opzichte van de paal vormt, zou het voor de slangen moeilijker moeten maken om naar boven te klimmen. Het ontwerp wordt nog nader bestudeerd.
Ondanks het feit dat er al veel onderzoek naar bruine nachtboomslangen is gedaan, denkt Ruane dat hun nieuwe manier van voortbewegen waarschijnlijk niet zou zijn opgemerkt als de reptielen niet op video zouden zijn vastgelegd.
“Zo zie je maar weer dat er nog heel veel valt te ontdekken, zelfs over bekende soorten,” zegt zij.
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
