Denk je aan unieke dierlijke eigenschappen, dan schieten inktvissen die inkt kunnen spuiten of kameleons die van kleur kunnen veranderen wellicht door het hoofd. Maar weet je wat pas écht bijzonder is in het dierenrijk? De menopauze. ‘De menopauze is ongelooflijk zeldzaam in de natuur,’ zegt Charli Grimes, diergedragsdeskundige aan de University of Exeter (VK). Slechts zes soorten – de mens en vijf soorten orka’s – leven door nadat hun vruchtbare periode achter de rug is.
Orka’s en de menopauze
Om erachter te komen wat de evolutionaire voordelen zijn voor orka’s om door te leven na de menopauze – andere dieren sterven immers na hun reproductieve jaren – zijn killer whales uitgebreid onderzocht.
Grimes en haar collega’s wisten te achterhalen wat de rol van de oudere vrouwtjes in de troep is, en dus hun evolutionair nut: hun zonen behoeden voor verwondingen tijdens gevechten met andere orka’s. Onderzoekers deden dit door te bekijken hoe diep de tandafdrukken en littekens op de vinnen zijn.
Wat een halve eeuw aan data over littekens onthult
De studie, gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Current Biology, richtte zich op de ‘Southern Resident Orcas’, een bedreigde populatie orka’s voor de kust van de VS in de Grote Oceaan. Orka’s zijn begenadigde roofdieren en aangezien deze populatie bovenaan de voedselketen staat, lopen de dieren geen verwondingen op door aanvallen van prooidieren.
Het Center for Whale Research verzamelt al 47 jaar informatie over deze troep orka’s en beschikt over bijna zevenduizend foto’s van de 103 leden van de populatie. De onderzoekers kennen elke orka zo goed, dat ze ze kunnen identificeren aan de hand van hun rugvinnen en het witte patroon erachter, dat de zadelvlek wordt genoemd. Ze ontdekten dat mannetjes van wie de moeder niet langer vruchtbaar is minder en minder diepe wonden hadden dan mannetjes waarvan de moeder nog in de reproductieve fase was.
Er werden geen verschillen gevonden tussen mannetjes met een moeder van de vruchtbare leeftijd en mannetjes zonder moeder in de troep. Het is goed mogelijk dat vruchtbare moeders ‘druk bezig zijn met het verzorgen van jonge jongen’, zegt Deborah Giles, directeur wetenschap en onderzoek bij de non-profit Wild Orca. Oudere vrouwtjes zouden ‘meer tijd en interesse hebben’ in hun oudere kroost.
Waarom krijgen alleen zonen een speciale behandeling?
Uit dit onderzoek bleek ook dat de oudere moeders zich alleen inspanden om hun zonen te beschermen, niet hun dochters. Eerder onderzoek bij dezelfde populatie toonde aan dat oudere orkavrouwtjes ook op andere fronten een belangrijke rol blijven spelen in de matriarchale orkasamenleving.
Zo leiden deze vrouwtjes hun troep naar belangrijke voedingsgebieden, een rol die vooral belangrijk is in tijden dat zalm, de belangrijkste prooi van de killer whale, moeilijk te vinden is. De moeders bijten zalm doormidden en geven de helft aan hun zoon, die ze tot ver in hun volwassen leven blijven voeden, terwijl dochters zelfstandiger worden wanneer ze geslachtsrijp zijn.
Dochters en zonen blijven hun hele leven bij de troep, maar mannetjes kunnen met meerdere vrouwtjes buiten de troep paren. Dit betekent dat de zorg voor zijn nakomelingen uiteindelijk bij die andere troep terechtkomt. Dat geeft een moeder ook meer kans om haar genen door te geven via haar zonen dan via haar dochters. ‘Mannetjes hebben daardoor een groter voortplantingspotentieel dan vrouwtjes en vrouwtjes paren liever met oudere, grotere mannetjes,’ zegt Giles. ‘Als de troep hun mannetjes goed gevoed en buiten conflicten kunnen houden, dan hebben de mannetjes een betere kans om groot en oud te worden.’
