Soms schiet een fotograaf de beste foto’s uit zijn loopbaan op een moment waarop hij het niet verwacht. Dat overkwam mij ook, toen ik in 2003 als marien bioloog werkte aan een proefschrift over kelpwouden en van de ene op de andere dag bekendheid verwierf als fotograaf.
Ik had al besloten dat ik met fotografie meer kon bijdragen aan natuurbehoud dan met mijn onderzoek. Steeds vaker schoof ik mijn proefschrift opzij om tijd vrij te maken voor het maken van foto’s. Witte haaien figureerden regelmatig in mijn werk, een obsessie die werd gevoed door mijn vriendschap met bioloog Michael Scholl van de White Shark Trust. Witte haaien zijn imposant, brutaal en hebben een ronduit slechte reputatie. Dodelijke incidenten met haaien zijn zeldzaam, maar worden in de media doorgaans breed uitgemeten.
Bijten in de schroef
Op een zomerdag kreeg ik bericht van Michael: er was een ongewoon grote groep haaien gesignaleerd rond het zuidelijkste punt van Zuid-Afrika. Een tiental witte haaien zwom dicht bij het strand heen en weer, in water van nog geen twee meter diep. Ik pakte snel mijn spullen en haastte me erheen.
Om het gedrag van de haaien te verklaren, wilden we ze observeren vanuit Michaels onderzoeksboot. Helaas reageerden de haaien sterk op het gebrom van de motor. Sommige probeerden de schroef te bijten, andere zwommen direct weg.
Voor observatie vanuit de lucht hadden we geen budget en kleine drones bestonden in die tijd nog niet. We vreesden dat het onderzoek spaak zou lopen, totdat ik een goedkopere (en stille) manier voorstelde om de haaien te volgen: vanuit een zeekajak.
Peddelen tussen de haaien
Aangezien ik degene was die met dit lumineuze idee was gekomen, vond iedereen dat ik dan ook maar het spits moest afbijten. Ik plaatste een gps op een kajak, nam plaats op het zitje en begon te peddelen. Binnen een paar minuten was ik omringd door haaien. Dat eerste tochtje was doodeng. Gelukkig reageerden de dieren niet agressief. Ik kon ze van heel dichtbij volgen en hun natuurlijke gedrag observeren.
Het project bracht me op het idee een foto te maken van een onderzoeker die in een kajak achter een van de haaien aan peddelt. Het klinkt eenvoudig, maar dit beeld bleek lastiger te schieten dan gedacht. Niet omdat de haaien de kajak meden, maar omdat elk zuchtje wind de strakke haaiensilhouetten vervormde tot kubistische kunstwerken. Het was wachten op een windstille dag.
Een paar dagen later was het zover, en ik had me goed voorbereid. Hangend in een klimtuig aan de brug van Michaels boot maakte ik foto’s van onderzoekers tussen de haaien – leuke plaatjes maar niet echt bijzonder. Mijn rolletje was al bijna vol toen een nieuwsgierige haai de kajak van achteren naderde. Net op het moment dat de rugvin door het wateroppervlak prikte, keek de onderzoeker in de kajak achterom en stelde vast dat de rollen nu waren omgedraaid. Ik drukte af.
Echt of nep?
De foto maakte meer los dan ik had kunnen bedenken. Maar er gebeurde ook iets vreemds: steeds meer mensen stelden dat de foto was bewerkt. Online werd er wild gespeculeerd over mijn foto en het beeld werd nauwgezet geanalyseerd, van de schaduwen tot de rimpelingen in de golven. Ik nam de negatieven mee naar elk interview om aan te tonen dat er niet met het beeld was gerommeld. Met deze foto had ik naam gemaakt als fotograaf en hij bracht geld in het laatje, maar het stoorde me dat ik me continu moest verdedigen.
Een paar jaar later nam het verhaal van de foto wederom een onverwachte wending. In 2011, toen orkaan Irene in Puerto Rico leidde tot ernstige overstromingen, werd in het journaal een ondergelopen straat getoond waarin een haai rondzwom. Een opmerkelijk beeld, en die haai kwam me bekend voor.
Het was mijn witte haai! Iemand had het dier gephotoshopt in een foto die was gemaakt na de orkaan. In 2012, na orkaan Sandy, dook hij weer op: ditmaal boven een ondergelopen snelweg in New Jersey. Toen een grappenmaker op internet verkondigde dat het haaienverblijf van het Wetenschappelijk Centrum in Koeweit was ingestort, was mijn haai wederom digitaal in het beeld geplakt (foto hieronder), naast een roltrap die eigenlijk thuishoorde in een foto van een overstroomd treinstation in Toronto.
De kracht van een foto
Haaien laten vrijwel niemand onberoerd en daarom spreken deze nepfoto’s ook zo tot de verbeelding. We vinden deze dieren nu eenmaal fascinerend, en daar maak ik als fotograaf graag gebruik van. Met krachtige foto’s kan ik ons negatieve beeld van de haai bijschaven.
Haaien zijn ook verhalenvertellers. Ze laten zien welke grote problemen de wereldzeeën bedreigen, zoals overbevissing en klimaatverandering. Aan ons de taak om naar de haaien te luisteren. Op het eerste gezicht gaat er van de kajakfoto een bepaalde dreiging uit, maar in werkelijkheid vertelt dit beeld iets heel anders: verwondering, nieuwsgierigheid en wederzijds respect. Deze ene foto bood mij de kans om met talloze mensen in gesprek te gaan over haaien – dialogen waarin angst en onwetendheid steevast plaatsmaakten voor fascinatie.
