In de zomer van 2022 stuit een onderzoeksteam in het regenwoud van Indonesië op iets dat nog nooit eerder was vastgelegd: een Sumatraanse orang-oetan (Pongo abelii) behandelt een nare wond op zijn wang met een plant waarvan bekend is dat deze beschikt over antibacteriële, ontstekingsremmende en schimmelwerende eigenschappen beschikt.
‘Slechts enkele dagen later begon de wond te helen,’ zegt Isabelle Laumer, cognitief bioloog en primatoloog bij het Duitse Max Planck Instituut voor Dierengedrag. Het onderzoek van Laumer en haar collega’s waarin de waarneming staat beschreven, werd onlangs gepubliceerd in vakblad Scientific Reports. ‘Dit is de eerste observatie ooit van een wild dier dat een wond gericht behandelt met een medicinale plant.’
Plantenblad als wondkussen
In de dagen nadat de wond voor het eerst wordt opgemerkt, begint de plek te zweren. Op de derde dag klimt Rakus, zoals de orang-oetan door de onderzoekers wordt gedoopt, naar een bosje klimplanten van het geslacht Allamanda. Door mensen worden deze tropische heesters regelmatig gebruikt voor de behandeling van wonden of diarree, maar ook diabetes en malaria.
Rakus kiest de plant zorgvuldig uit, waarna hij deze opeet. Zulk gedrag is al opvallend. ‘Deze groep orang-oetans eet deze plant eigenlijk nooit,’ zegt Laumer. Maar wat er daarna gebeurt, is nóg opmerkelijker. ‘We zagen dat Rakus de bladeren van de plant kauwde zonder ze door te slikken,’ legt Laumer uit. Vervolgens neemt de orang-oetan het prutje uit zijn mond en brengt het aan op de wond. Dat gaat ongeveer zeven minuten zo door.
‘Hij smeerde het sap van de plant nauwkeurig op de wond,’ vertelt Laumer. Daarna plaatste hij een groter stuk blad op de snee ‘als een soort wondkussen’. Drie dagen later was de plek dicht en leek de huid mooi te genezen. Een maand later was het litteken amper nog zichtbaar, zoals je onderaan kunt zien.
Een orang-oetan met medische kennis?
Mary Ann Raghanti, biologisch antropoloog aan Kent State University (VS) en niet betrokken bij het onderzoek, spreekt van een ‘bijzondere ontdekking’, maar voegt eraan toe dat het niet verrassend is ‘gezien de hoge intelligentie van orang-oetans’.
De grote vraag is: hoe kwam deze orang-oetan tot dit behandelplan? Het zou kunnen dat Rakus het gebruik van de plant op jonge leeftijd heeft geleerd van zijn moeder of een andere orang-oetan. ‘Primaten, en met name mensapen, maken een relatief lange jeugd door,’ legt Raghanti uit. ‘Daarin kan veel kennis worden opgedaan.’ De eerste zeven tot acht jaar van hun leven worden orang-oetans intensief verzorgd door hun moeder.
Leestip: Deze 4 slimme dieren behandelen zichzelf tegen ziekten
Toch is het geval van Rakus bijzonder. Vooral omdat de gebruikte bladeren werkelijk over medicinale eigenschappen beschikken. Bovendien werd het plantensap langdurig en doelbewust aangebracht. Omdat dit specifieke gedrag pas één keer is waargenomen, blijven veel vragen nog onbeantwoord. Maar het versterkt de vermoedens dat zelfmedicatie mogelijk diepe evolutionaire wortels heeft.
