3 september 2015
Over de strijd tussen de seksen gesproken – sommige mannetjesspinnen snijden delen van de genitaliën van hun vrouwelijke partners af om te voorkomen dat ze opnieuw paren, zo blijkt uit een nieuwe studie.
Het gedrag, dat ervoor zorgt dat al het kroost van het vrouwtje verwekt is door het mannetje, is een eerste aanwijzing voor de mogelijkheid dat sommige mannetjes gedrag hebben ontwikkeld waarbij ze de externe delen van vrouwelijke genitaliën verminken. De studie verscheen op 5 november in Current Biology en werpt meer licht op de theorie van seksuele selectie, die ervan uitgaat dat mannetjes en vrouwtjes binnen één soort wedijveren om paringskansen – zelfs als ze dat met dood moeten bekopen.
“We vinden voortdurend [zulke] nieuwe en verbazingwekkende aanpassingen”, zegt Jutta Schneider, een biologe van de Universiteit van Hamburg die niet bij het onderzoek was betrokken maar met enkele van de auteurs heeft samengewerkt. “Deze concurrentiestrijd is meedogenloos.”
Het zijn vooral spinnen die in het najagen van seksueel succes en het veroveren van een partner griezelig gedrag in de strijd gooien, van kannibalisme tot zelfcastratie.
Maar de onderzoekers hadden tot nu toe niet gedetailleerd kunnen bestuderen hoe de mannetjes de vrouwelijke genitaliën onklaar maken – een onderwerp waar biologe Gabriele Uhl en haar collega’s van de Universiteit van Greifswald in Duitsland per toeval op stuitten toen ze vrouwelijke exemplaren van Larinia jeskovi onderzochten, een soort die bolvormige spinnenwebben spint en in Siberië en Oost-Europa leeft.
Het team zag dat veel vrouwtjes na het paren geen ‘scapus’ meer hadden, een zadelvormig uitsteeksel vlak boven de genitaliën. Maar waarom?
Op heterdaad
Om dat uit te zoeken vingen de wetenschappers exemplaren van L. jeskovi in het wild en lieten ze in het laboratorium paren terwijl ze nauwlettend werden geobserveerd. Wanneer een mannetje een maagdelijk vrouwtje besteeg, bevroren de onderzoekers het paar snel met een wolk vloeibare stikstof, waardoor ze de nog verbonden geslachtsdelen van de spinnen onder de microscoop konden scannen.
Het bevriezen van deze spinnen tijdens de daad bleek een uitdaging te zijn, want hun paring duurt maar een paar seconden. “We moesten supersnel zijn en superveel geluk hebben”, zegt Uhl.
Een mannetjesspin brengt zijn sperma over via de pedipalpen, een stel pootvormige uitsteeksels bij zijn bek die zich aan de boven- en onderkant van de scapus van het vrouwtje vastklampen.
Uit de scans bleek dat de pedipalpen van mannelijke L. jeskovi de scapus vastgrijpen en verdraaien, waardoor ze als met een schaar worden afgeknipt. Zonder dit cruciale ‘handvat’ kunnen andere mannetjes het vrouwtje niet vastgrijpen, waardoor zij geen seks meer kan hebben met volgende partners.
Het gedrag is kenmerkend voor de strijd tussen de spinnenseksen. Veel vrouwtjesspinnen paren met meerdere mannetjes, maar bevruchten hun eitjes uitsluitend met het sperma van één van die minnaars. De concurrentiestrijd heeft bij mannetjes van sommige soorten tot drastische maatregelen geleid, zoals het afsluiten van de ingang van het geslacht van de partner door zichzelf te castreren.
In dit geval hebben mannetjes een handige manier gevonden om te voorkomen dat vrouwtjes opnieuw paren, maar dan zonder zichzelf te verminken”, zegt Uhl.
“Het is geweldig, schitterend”, zegt Scott Pitnick, bioloog aan de Syracuse University, die de wetenschappers prijst voor hun nauwkeurige onderzoek van de structuur van de vrouwelijke genitaliën en naar veranderingen ervan direct na de paring. “Het is onthutsend te zien hoe vaak mensen vergeten te kijken naar het verband tussen structuur en functie,” zegt Pitnick.
Schokkend of slim?
De onderzoekers denken ook dat het fenomeen niet beperkt blijft tot Larinia jeskovi. Vrouwtjes van zo’n 80 spinnensoorten hebben een scapus die kwetsbaar is voor sabotage door mannetjes.
Het is onduidelijk of het vrouwtje daadwerkelijk schade oploopt – dat zal het team pas kunnen bepalen wanneer het de levensverwachting en algehele vruchtbaarheid van de vrouwtjes zal onderzoeken. “We worstelen nog met deze vraag,” zegt Uhl. “Misschien zijn er alleen nadelen voor haar en is het iets wat de mannetjes haar aandoen.”
Maar het is ook mogelijk dat het hebben van een ‘liefdeshandvat’ voor eenmalig gebruik zelfs voordelig voor het vrouwtje is. Vrouwtjesspinnen kunnen houdbaar sperma jarenlang opslaan, dus het feit dat ze slechts één seksuele partner hebben, hoeft hun vruchtbaarheid niet te beperken.
Dat andere mannetjes niet meer met haar kunnen paren, kan een goede manier zijn om niet langer door minnaars te worden lastiggevallen", zegt Pitnick, wat nog een ander, niet-seksueel voordeel voor het vrouwtje oplevert: ze hoeft haar zuurverdiende maaltijden niet langer met willekeurige bewonderaars te delen.
