Kopi luwak is de duurste koffie ter wereld en wordt gemaakt van poep. Of beter gezegd: van koffiebonen die gedeeltelijk verteerd zijn en vervolgens zijn uitgepoept door de civetkat, een klein katachtig roofdier. De enzymen van hun spijsvertering veranderen de structuur van de eiwitten in de koffiebonen, wat de zurigheid laat afnemen en zorgt voor een zachtere smaak. Een kopje kopi luwak kan in de Verenigde Staten wel 8 dollar kosten.
De civetkat komt voor in Zuidoost-Azië en onder de Sahara in Afrika. Het dier heeft een lange staart zoals een aap, de gezichtstekening van een wasbeer en strepen of stippen op zijn lichaam. Hij speelt een belangrijke rol in de voedselketen, eet insecten en kleine reptielen aangevuld met fruit zoals koffiebessen en mango's. De civetkat wordt op zijn beurt weer gegeten door luipaarden, grote slangen en krokodillen.
De civetkat: van ongedierte naar toeristische attractie
In het begin leek de handel in civetkat koffie goed nieuws voor deze beestjes. In Indonesië werd de Aziatische palmcivetkat, die commerciële fruitplantages berooft, voorheen vaak als ongedierte gezien. De populariteit van de kopi luwak koffie spoorde de lokale bevolking aan om de civetkatten te beschermen voor hun kostbare poep.
Maar met de toename in populariteit van civetkoffie en met de groei van Indonesië als een toeristische bestemming waar toeristen de wilde dieren willen zien, worden steeds meer wilde civetkatten in hokken opgesloten op de koffieplantages. Dat is gedeeltelijk voor de koffieproductie, maar er valt ook geld te verdienen aan toeristen die hun ogen uitkijken.
Onderzoekers van de Universiteit van Oxford en van de World Animal Protection Stichting uit Londen hebben de leefomstandigheden in kaart gebracht van bijna 50 wilde civetkatten die in kooien gehouden werden op 16 plantages op Bali. De resultaten zoals die in 2016 werden gepubliceerd in het tijdschrift Animal Welfare laten een somber beeld zien.
Dit dierenleed gaat schuil achter kopi luwak koffie
Elke plantage die door de wetenschappers werd bezocht voldeed niet aan de meest basale eisen voor dierenwelzijn, van de afmetingen van de hokken tot de mogelijkheden van de bewoners om zich als een natuurlijke civetkat te gedragen.
'Sommige kooien waren letterlijk de allerkleinste - wij zouden ze een konijnenhok noemen. Ze waren volledig doorweekt met urine en bezaaid met uitwerpselen', zegt Neil D'Cruze, een van de onderzoekers. Sommige civetkatten waren erg dun omdat ze een eenzijdig dieet kregen met alleen maar koffiebessen - de vrucht die de koffieboon omhult. Anderen waren veel te dik omdat ze niet vrij konden rondlopen. En soms waren de civetkatten knetterhigh van de cafeïne, aldus D'Cruze.
Maar wat hij nog het meest verontrustend vond waren de kippengaasbodems waar veel van de civetkatten 24 uur per dag op moesten staan, zitten en slapen. 'Als jij de hele dag op zo'n raster moet staan, krijg je vanzelf schaafwonden en zweren. Ze konden nergens heen om van die ondergrond af te komen', vertelt D'Cruze. 'Het is een constante, intense bron van pijn en ongemak.'
Veel civetkatten hadden daarbij ook geen toegang tot schoon drinkwater en geen gelegenheid om contact te hebben met andere civetkatten. En ze werden blootgesteld aan het lawaai van verkeer en toeristen overdag, wat voor nachtdieren extra storend is.
Wilde of gekooide civetkatten: wie weet het?
En dat allemaal voor een luxeproduct en nog een tweedehandsje ook. Wat kopi luwak koffie deels zo bijzonder maakt, volgens de experts, is dat wilde civetkatten de lekkerste koffiebessen uitkiezen om op te eten. En kopi luwak koffie is zo duur omdat het verzamelen van de poep van wilde civetkatten een intensief proces is.
Door civetkatten in kooien te houden en ze gewoon alle bessen voor te zetten, krijg je een inferieur product. En er is nu geen enkele manier om vast te stellen dat een zak kopi luwak koffie is gemaakt door wilde of gekooide civetkatten.
Een undercover onderzoek uit 2013 van de BBC onthulde hoe koffie van onder onmenselijke omstandigheden gehouden civetkatten in Europa verkocht werd als wilde civetkoffie. Zelfs Toni Wild, de koffiehandelaar die kopi luwak in het westen introduceerde, waarschuwde ervoor in een artikel in de Guardian. De koffie van civetkatten wordt steeds meer geïndustrialiseerd, het misbruik en de namaak nemen toe, zei hij. Er is geen certificatieproces dat verzekert dat kopi luwak koffie die 'wild' genoemd wordt dat ook daadwerkelijk is.
De duurste koffie ter wereld krijgt geen kwaliteitscertificaten
En andere koffiecertificaten die werken aan het borgen van milieu verantwoordelijk verbouwen en produceren, weigeren welke kopi luwak dan ook te certificeren. Het duurzame landbouwcertificaat van de SAN (Sustainable Agriculture Network) verbiedt het jagen en vangen van wilde dieren op boerderijen. Het verbod op gekooide civetkatten is specifiek opgenomen in de SAN-richtlijnen voor koffie in Indonesië. UTZ, een andere belangrijke duurzame koffiecertificaatstandaard verbiedt ook het houden van gekooide wilde dieren op boerderijen en certificeert principieel geen enkele kopi luwak.
Alex Morgan van de Rainforest Alliance, die de SAN standaarden toepassen, zegt dat het te riskant is om kopi luwak te certificeren. Het is domweg te moeilijk om vast te stellen of 100% van de bonen uit het wild komen of niet. 'Mijn persoonlijke advies is om het te vermijden', zegt hij. 'Het is meer dan waarschijnlijk dat het afkomstig is van gekooide productie.'
Dit artikel werd in 2016 gepubliceerd op nationalgeographic.com.
