Het begint met een achtervolging: twaalf orka’s zitten net zolang achter hun beoogde slachtoffer aan tot die moe wordt. Als hun doelwit uiteindelijk trager gaat zwemmen, komen er meer orka’s bij. Twintig vlijmscherpe gebitten happen en scheuren in het vlees. Een paar minuten later werken de roofdieren samen om hun prooi onder water te houden. Het dier komt niet meer boven.
Dit is geen gewone jachtpartij. Het tafereel, dat werd waargenomen voor de kust van Bremer Bay in het zuidwesten van Australië was de eerste keer dat mensen vastlegden dat orka’s, in het Engels ook wel ‘killer whales’ genoemd, een blauwe vinvis aanvielen en opaten. De bedreigde blauwe vinvissen zijn de grootste dieren die ooit hebben geleefd.
In een artikel dat onlangs werd gepubliceerd in het vakblad Marine Mammal Science. beschrijven wetenschappers in totaal drie gebeurtenissen waarbij blauwe vinvissen werden gedood, in maart en april van 2019 en maart 2021.
‘Dit is predatie in de grootste vorm die we kennen op aarde: het grootste apexroofdier dat de grootste prooi aanvalt,’ vertelt coauteur en marien ecoloog Robert Pitman van het Marine Mammal Institute van de Oregon State University. ‘Er zijn geen dinosaurussen meer, dus ik vind dit, als een in walvissen gespecialiseerde bioloog en zoöloog zeer fascinerend.’
Lees ook: Orkaslachting voor de ogen van toeristen kan einde betekenen voor walvisjacht eilandenstaat
Van bijna alle andere soorten grote walvissen wereldwijd werd wel eens gezien dat een exemplaar ten prooi viel aan orka’s, hoewel het dan meestal om kalfjes ging. Dergelijke waarnemingen worden steeds vaker gedaan door amateurwaarnemers, die de gebeurtenis vastleggen met hun mobiel of drone. Zo bestaat er een droneopname uit 2017 die werd gemaakt voor de kust van Monterey in Californië waarop te zien is dat orka’s een blauwe vinvis aanvallen, maar hun prooi niet doden.
‘Het was gewoon een kwestie van tijd voordat een dergelijke observatie zou worden gedaan,’ stelt onderzoeker David Donnelly van het Australische Dolphin Research Institute, die aan het hoofd staat van het burgerwetenschappelijke project Killer Whales Australia.
En er bestond volgens hem een aanzienlijke kans dat dit in Bremer Bay zou gebeuren, omdat er daar jaar in jaar uit orka’s te vinden zijn.
Op de bodem van Bremer’s Bay bevindt zich een diepe canyon van waaruit koud, voedselrijk water opstijgt naar het oppervlak. Dit zorgt voor een buitengewoon diverse voedselketen – van fytoplankton via de zuidelijke blauwvintonijn naar potvissen, zeldzame spitssnuitdolfijnen en verschillende soorten haaien. (Lees verder over orka’s die witte haaien doden.)
‘Alles wat in dat gebied komt, loopt de kans in de bek van een orka te belanden,’ aldus Donnelly, die niet bij het artikel was betrokken.
Teamwork is het geheim
In twee van de beschreven jachtpartijen hadden de orka’s het voorzien op jonge dieren: een kalf en een dier dat ongeveer een jaar oud leek. Bij het derde incident vielen de zwaardwalvissen (zoals orka’s ook worden genoemd) een op het oog gezond volwassen dier aan, van rond de twintig meter lang. De grootste orka’s zijn slechts zo'n negen meter lang.
De wetenschappers kregen niet de kans om de gevangen walvissen te onderzoeken. Gezien de tijd van het jaar, de locatie en de beweegrichting van de prooien, vermoedt het team echter dat de dieren bezig waren met hun jaarlijkse trek en afkomstig waren van een kleinere ondersoort die toch nog bijna 25 meter lang kan worden.
Dus hoe kan een orka een ruim twee keer zo groot dier te grazen nemen? Dat is een familiekwestie: zwaardwalvissen leven in hechte familiegroepen, die worden geleid door een grootmoeder, moeder of tante. De walvissen leren van elkaar en werken samen om aan voedsel te komen. Zo waren tot wel vijftig dieren betrokken bij de achtervolgingen, waarbij verschillende kleinere groepen samenwerkten en vaak van rol wisselden bij het bijten en uiteindelijk verdrinken van hun prooi. (Bekijk hoe orka's samenwerken om aan een maaltje te komen.)
‘Deze groepen bestaan minstens even lang als een mensenleven, dus zijn ze tientallen jaren lang gezamenlijk op jacht,’ vertelt Pitman. Hij vergelijkt de jachtstrategie met die van wolven. ‘Je kunt een hoop leren over hoe je het best kunt samenwerken als je oefent als een team.’
Goed nieuws voor allebei?
Pitman denkt dat dergelijke jachtpartijen mogelijk een positief signaal zijn wat betreft de populatie van beide soorten. Het is niet bekend hoeveel orka’s er wereldwijd leven. De dieren komen in alle oceanen voor. De International Union for Conservation of Nature (IUCN) heeft de blauwe vinvis op de lijst van bedreigde diersoorten gezet vanwege de grootschalige walvisvangst die in de twintigste eeuw plaatsvond. Het aantal dieren is sinds 1960 echter weer gestaag toegenomen, doordat ze toen wereldwijd beschermd werden. De IUCN schat dat er momenteel tussen de vijf- en vijftienduizend blauwe vinvissen leven.
Lees ook: Wetenschapspioniers brengen geheimen van de walviscultuur aan het licht
Pitman stelt dat orka’s mogelijk altijd al op blauwe vinvissen hebben gejaagd, maar dat de roofdieren op zoek moesten naar andere prooien toen er door de walvisvangst nog maar weinig vinvissen over waren. (Kom meer te weten over de verborgen cultuur van de orka’s.)
Volgens hem zijn deze voor het eerst waargenomen jachttaferelen het bewijs dat orka’s weer hun oude gewoonte oppakken, omdat een oude voedselbron weer voorhanden is.
Pitman acht het onwaarschijnlijk dat deze orka-aanvallen een wezenlijke bedreiging vormen voor het herstel van de blauwe vinvis. Wel verwacht hij dat dergelijke incidenten vaker zullen gaan voorkomen wanneer de populatie van beide diersoorten toeneemt.
Hij is ook nieuwsgierig naar de mogelijke verschuivingen die orka’s kunnen veroorzaken in het mariene ecosysteem in de zee voor West-Australië. Zo zouden bepaalde walvissen, zoals bultruggen en Groenlandse walvissen mogelijk hun migratieroutes kunnen verleggen om uit de buurt van de orka’s te blijven.
‘Er is niemand meer die heeft gezien hoe de oceaan eruitzag voordat de walvisvaart begon,’ stelt Pitman. De orka’s bij Australië geven mogelijk een inkijkje in hoe het in de oceanen toeging - met tanden en al.
Dit artikel werd oorspronkelijk gepubliceerd in het Engels op nationalgeographic.com
