Foto’s tonen het geïsoleerde leven van Japanse hikikomori

“In Japan zijn er altijd twee kanten die elkaar tegenwerken,” zegt fotografe Maika Elan. “Het is hier modern én traditioneel, bruisend én zeer eenzaam. Restaurants en bars zitten altijd vol, maar als je goed kijkt, eten er vooral klanten in hun eentje. En op straat vind je op elk uur van de dag uitgeputte kantoormensen.”

De tegenhangers van mensen die een eenzaam leven in de openbaarheid leiden, zouden mensen kunnen zijn die zich helemaal uit het openbare leven hebben teruggetrokken. Ze worden ‘hikikomori’ genoemd en het zijn vooral mannen, die op z’n minst één jaar niet meer aan het openbare leven hebben deelgenomen of daar geen behoefte aan hebben. Voor hun levensonderhoud zijn ze afhankelijk van hun ouders. Bij de Japanse volkstelling van 2016 werd hun aantal op 540.000 geschat onder de groep tussen de 15 en 39 jaar oud. Maar het zouden er heel goed tweemaal zoveel kunnen zijn. Omdat veel hikikomori de voorkeur geven aan een volstrekt afgezonderd bestaan, worden ze niet eens geteld.

De Vietnamese Elan hoorde voor het eerst over de hikikomori toen ze een half jaar lang kunsten studeerde in Tokio. Ze raakte bevriend met een Japanse vrouw genaamd Oguri Ayako, die werkte bij New Start, een non-profitgroep die probeert hikikomori uit hun isolement te halen.

Op verzoek van de ouders – en tegen betaling van zo’n 6500 euro per jaar – nemen vrouwen als Ayako geregeld contact op met een hikikomori, om te beginnen per brief. Het proces neemt maanden in beslag, want de kluizenaar zal de brieven moeten openen en lezen, terugschrijven en dan aan de telefoon wat met de vreemde vrouw moeten kletsen voordat hij haar eindelijk in zijn woning zal toelaten. En er is nog veel meer nodig om hem ertoe te bewegen een keertje met haar op stap te gaan. Het doel is om hem onder te brengen in de slaapzaal van New Start en mee te laten doen aan een training voor werkzoekenden.

Volgens Ayako, wier taak het best omschreven kan worden als die van een sociaal werker, heeft zij gedurende de tien jaar dat ze als ‘huurzuster’ heeft gewerkt, tussen de veertig en vijftig hikikomori uit hun isolement gehaald.

Elan volgde Ayako tijdens bezoekjes aan meerdere hikikomori, en na vijf of zes ontmoetingen kreeg ze toestemming foto’s te maken. “In het begin dacht ik dat ze lui en egoïstisch waren,” geeft ze toe, maar toen ze deze mannen na verloop van tijd beter leerde kennen, merkte ze hoe zorgzaam en inzichtelijk ze konden zijn. “Er zijn hier zoveel mensen die zichzelf doodwerken, en de hikikomori zorgen in feite voor een tegenwicht daartegen.”

Het probleem is niet uniek voor Japan, hoewel het daar wel het meest speelt. Elan denkt dat daar talloze redenen voor zijn, waaronder deze: er is een groeiend aantal gezinnen dat slechts één zoon heeft, op wie de ouders al hun verwachtingen en dromen projecteren; weinig van deze jongeren hebben de beschikking over een mannelijk rolmodel, omdat de vaders dag en nacht werken; en de traditie wil dat bijna alle verantwoordelijkheid voor het onderhouden van het gezin op de schouders van de heer des huizes rust.

Een andere verklaring kan de culturele overgang in Japan zijn, van een collectief denkende naar een meer individualistischer samenleving, iets wat vooral te zien is bij jongere generaties, die hun eigen originaliteit proberen uit te drukken. “In Japan wordt uniformiteit nog altijd hoog aangeslagen en zijn reputatie en uiterlijke presentatie ongelooflijk belangrijk. Dus rebellie komt alleen in heel verdekte termen naar buiten, bijvoorbeeld in het fenomeen van de hikikomori,” zegt Elan.

“Hoe langer de hikikomori zich afzonderen van de samenleving, des te meer worden ze zich bewust van hun sociale mislukking,” legt ze uit. “Het beetje zelfrespect en zelfvertrouwen dat ze nog hadden, raken ze kwijt en het vooruitzicht om het huis uit te gaan wordt steeds angstaanjagender. Ze sluiten zichzelf in hun kamer op, waar ze zich ‘veilig’ zeggen te voelen.”

Elan is van plan verder te gaan met haar project, door zich meer te richten op de ‘huurzusters’. Deze vrouwen, vreemdelingen voor de hikikomori, zouden weleens de oplossing voor hun isolement kunnen zijn. Zo vernam Elan onlangs dat een van de hikikomori die ze had gefotografeerd, Ikuo Nakamura, met zijn huurzuster Oguri Ayako was getrouwd. Hij wil nu zelf een ‘huurbroeder’ worden om anderen zoals hij te gaan helpen.

Bekijk meer van Maika Elans werk op haar website