Dat er verplegers zijn die jou kunnen verzorgen als je in het ziekenhuis ligt, is een relatief nieuwe ontwikkeling. In de Middeleeuwen moesten zieken hun heil zoeken in kloosters en andere religieuze instellingen. Maar na de Reformatie sloten veel kloosters, en dus verzorgingsplekken, hun deuren.

Pas sinds de negentiende eeuw staat ziekenverzorging weer op de kaart, mede dankzij de Britse Florence Nightingale. Haar tijd aan het front in de Krimoorlog, waarin de Britten aan Ottomaanse zijde tegen de Russen vochten, leverde haar de bijnaam ‘de dame met de lamp’ op. Hoe kwam ze aan die titel? En wat maakte haar zo belangrijk voor het verplegersvak?

Florence Nightingale wil verpleegster worden

Florence Nightingale wordt geboren op 12 mei 1820 in een welgestelde familie. Haar ouders zijn Brits, maar haar staat in het Italiaanse Florence, de stad waarnaar ze is vernoemd. Het is haar droom om de verpleging in te gaan. Die ambitie kan niet op goedkeuring rekenen van haar ouders, omdat het beroep nogal laag in aanzien staat.

Ondanks de reactie van haar ouders vertrekt Florence Nightingale in 1850 naar het Duitse Düsseldorf om het vak te leren. Na haar opleiding gaat ze aan het werk in een Londens ziekenhuis. Haar inspanningen blijven niet ongezien: binnen een jaar geeft ze leiding over de afdeling.

De Krimoorlog breekt uit

In 1853 breekt de Krimoorlog uit, een strijd tussen onder meer het Keizerrijk Rusland en het Britse Rijk. Het is de eerste oorlog waarbij een journalist meereist met het Britse leger om verslag te doen van de gruwelijkheden. En die zijn er genoeg. Dankzij de berichtgeving leest Florence Nightingale hoe de gewonde soldaten eraan toe zijn. Ze besluit richting het oorlogsgebied in het hedendaagse Turkije te trekken.

Ze rekruteert een groep van 38 zusters die met haar meereizen naar Constantinopel, het latere Istanbul. De lokale ziekenhuizen kunnen de druk nauwelijks aan en alle hulp daarom goed gebruiken. Op 27 oktober 1854 vertrekken de beroepszusters samen met de zusters van de religieuze orde Sisters of Mercy naar het front. Begin november komen ze aan bij Scutari, aan de rand van Constantinopel, waar verschillende militaire ziekenhuizen staan.

Ratten in het ziekenhuis

Wat Florence daar aantreft, moet een ware horror zijn geweest. Er is geen schoon water, noch werkend sanitair of riolering. Dode dieren blokkeren de afvoer, waardoor ontlasting zich ophoopt onder het ziekenhuis. De stank is niet te harden. Ratten en andere knaagdieren rennen over de vloer.

Leestip: Is deze kalender in Turkije de oudste ter wereld?

Veel van de soldaten zijn, voordat ze aankomen in het ziekenhuis, gewond en getraumatiseerd per schip over de Zwarte Zee vervoerd. Ze liggen al weken op dezelfde lakens, vol met luizen, ontlasting en bloed.

Florence wordt ‘de dame met de lamp’

Vastberaden om de situatie te verbeteren, schrijft Florence een brief naar de minister van Oorlog. Ze eist schone materialen en hulp bij het repareren van de riolering. In maart 1855 komt er eindelijk een groep bouwvakkers naar Scutari om de dode dieren uit de pijpleidingen te trekken.

In de tussentijd zit Florence niet stil. Ze heeft de leiding over de zusters en zet ze bij aankomst direct aan het werk. Het beddengoed wordt gewassen in gigantische ketels met kokend water. Ze regelt schone nachthemden voor de soldaten. Soldaten die op de koude vloer moesten liggen, krijgen zakken met stro.

Leestip: In Turkije verdwijnen tientallen dorpen onder water door de aanleg van stuwmeren

Ze laat de luiken voor de ramen verwijderen en lucht de boel een paar uur per dag door. Ze behandelt doorligplekken en biedt emotionele steun tijdens amputaties. Ze maakt de soldaten aan het lachen en luistert naar hun verhalen. Ook schrijft ze brieven aan hun familieleden.

In deze periode krijgt Florence Nightingale haar bijnaam: de dame met de lamp. Ze maakt regelmatig nachtelijke rondes met haar petroleumlamp om het welzijn van de soldaten te controleren.

Florence Nightingale gebruikt statistiek

Haar kordate optreden tijdens de Krimoorlog redt het leven van talloze militairen. Dat brengt ze zelf inzichtelijk door cirkeldiagrammen te maken. Florence vindt het belangrijk om aan te kunnen tonen welke maatregelen het meeste effect hebben.

Eén springt daar met kop en schouders bovenuit: het repareren van de riolering. In februari 1855, voor de reparatie, ligt het sterftecijfer nog op 42,7 procent. In juni 1855 keldert dat naar 2,2 procent. Daarmee redt ze niet alleen talloze levens, verandert ze eigenhandig de kijk op het belang van goede zorg.