In het zuiden van Turkije, niet ver van de grens met Syrië, ligt Göbekli Tepe, een 12.000 jaar oud complex van tempelachtige constructies. Sinds de prehistorische site in 1962 werd ontdekt, vonden wetenschappers er standbeelden, pilaren vol complexe markeringen en zelfs bewerkte menselijke schedels.

Dankzij een onderzoek dat onlangs werd gepubliceerd in vakblad Time and Mind kan aan dat lijstje nu een indrukwekkende vondst worden toegevoegd: de oudste kalender ter wereld.

Bijzondere maankalender

Die conclusie wordt getrokken aan de hand van een nieuwe analyse van V-vormige graveringen in een stenen pilaar op Göbekli Tepe. Daaruit zou blijken dat elke V kan verwijzen naar een enkele dag. Op die manier zijn 365 dagen te tellen, verdeeld in twaalf maanmaanden plus elf extra dagen. De zomerzonnewende wordt opvallend genoeg weergegeven als een V rond de nek van een vogelachtig wezen.

Voor zover bekend is het de eerste kalender die zowel de maanfasen als de positie van de zon bijhoudt. Dat betekent dat de zogenaamde lunisolaire kalender duizenden jaren eerder bestond dan tot nu toe werd gedacht.

‘Het lijkt erop dat de inwoners van Göbekli Tepe veel naar de hemel keken,’ zegt Martin Sweatman van de University of Edinburgh in Schotland, hoofdauteur van het nieuwe onderzoek. ‘Dat is niet verrassend: hun wereld werd op z’n kop werd gezet door een komeetinslag.’

Kalender door komeetinslag?

Sweatman verwijst naar een zwerm van komeetfragmenten die de aarde raakte rond het jaar 10.850 v.C. – zo’n 13.000 jaar geleden. Deze inslag zou geleid hebben tot een mini-ijstijd die ruim 1200 jaar duurde en waardoor veel grote diersoorten uitstierven. Mogelijk leidde dit tot veranderingen in de manier waarop mensen leefden en landbouw bedreven – veranderingen die volgens Sweatman verband kunnen houden met het ontstaan van vroege beschavingen in de Vruchtbare Sikkel kort daarna.

Sweatman vermoedt dat de kalender van Göbekli Tepe werd gemaakt om de datum van de komeetinslag vast te leggen. Het lijkt erop dat de markeringen duizenden jaren lang belangrijk bleven voor de bewoners van het complex, wat erop wijst dat de gebeurtenis misschien een nieuwe cult of religie ontketende. Een nabijgelegen pilaar op de archeologische site lijkt een afbeelding te bevatten van de meteorenzwerm Tauriden, waar de komeetfragmenten waarschijnlijk uit afkomstig waren.

Leestip: Is dit 12.000 jaar oude graf in Turkije van een vrouwelijke sjamaan?

‘Het zou kunnen dat deze ene gebeurtenis leidde tot een nieuwe religie of tot ontwikkelingen in de landbouw, en dat de komeetinslag zo een beschaving uitlokte,’ zegt Sweatman. ‘Mogelijk waren hun pogingen om vast te leggen wat ze zagen een eerste stap naar de ontwikkeling van het schrift duizenden jaren later.’

Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief van National Geographic en ontvang de favoriete verhalen van de redactie wekelijks in je mail.