Willem Barentsz was eigenlijk cartograaf van beroep, maar verwierf vooral bekendheid als ontdekkingsreiziger. In de zestiende eeuw kreeg hij de opdracht om een noordelijke route naar Indië te vinden. Het bracht hem naar de ijskoude wateren van Nova Zembla, niet ver van de Noordpool.
Willem Barentsz’ zoektocht naar Azië
Over de jeugd van Willem Barentsz is weinig bekend. De schaarse informatie die we over hem hebben, stamt uit de tijd waarin hij expedities ondernam om een noordelijke route naar Indië te vinden. Deze reizen waren vooral bedoeld om nieuw land te ontdekken – Barentsz werd door de Staten-Generaal uitgezonden voor een handelsmissie. Bestaat er een snellere route naar Azië via het noorden, in plaats van langs Kaap de Goede Hoop in het zuiden te varen?
Leestip: De Nieuw Haarlem, het schip dat aan de wieg stond van Kaapstad
De Eerste Noordreis vond plaats in 1594. Vier schepen voeren uit, waarvan twee onder Barentsz’ commando. Het doel was om rond de Noordkaap te varen, langs de kust van Siberië, en China te bereiken. Hoewel de reis in de zomer plaatsvond, bleek het pakijs te dik om doorheen te breken. Net voorbij Nova Zembla moesten Barentsz en zijn bemanning omkeren.
Ook de tweede poging was zonder succes. Ondanks deze tegenslagen begon Barentsz vastberaden aan de Derde Noordreis in 1596. Onderweg ontdekte de bemanning twee nieuwe eilanden: Bereneiland en Spitsbergen.
Leestip: Hoe hield de VOC haar bemanning gezond? ‘Chirurgijns konden behoorlijk arrogant zijn’
Vol goede moed vervolgde de bemanning de tocht, maar de winterse omstandigheden bleken onverbiddelijk. Bij Nova Zembla raakte het schip vast in het ijs, waardoor rechtsomkeert maken onmogelijk werd. De bemanning werd gedwongen te overwinteren in de kou.
Overwintering op Nova Zembla
Op de plek waar Barentsz’ expeditie was vastgelopen, konden de temperaturen in de winter dalen tot wel dertig graden onder het vriespunt. Om zich te beschermen tegen de ijzige wind en constante sneeuw bouwden Barentsz en zijn bemanning een schuilplaats. Het zogenoemde Behouden Huys werd gemaakt van aangespoelde boomstammen en planken van het schip.
Leestip: Dit moordmysterie op de Noordpool is na 150 jaar nog steeds onopgelost
De winterse kou was niet de enige beproeving. Het gestrande schip trok ook de aandacht van ijsberen die in het gebied leefden. De bemanning zou zelfs een beer hebben gedood en deze als bevroren berenverschrikker bij het huis hebben neergezet. Dat hielp maar weinig: de beren probeerden zelfs via de schoorsteen binnen te dringen.
In mei begonnen Barentsz en zijn bemanning met het klaarmaken van twee schuiten voor de terugreis. In juni, bijna een jaar nadat het schip was vastgelopen, was het ijs voldoende gesmolten en konden de zeventien bemanningsleden de deur van de blokhut achter zich dichtdoen. Tijdens de terugreis sloeg het noodlot echter toe: Willem Barentsz bezweek aan ziekte en uitputting (zie afbeelding bovenaan). En hij was niet de enige. Slechts twaalf van de bemanningsleden wisten levend terug te keren naar Nederland.
Verslag van Barentsz’ expedities
Een van de overlevenden, Gerrit de Veer, had tijdens het verblijf van de bemanning op Nova Zembla een gedetailleerd dagboek bijgehouden. Van dag tot dag noteerde De Veer hoe de bemanning probeerde te overleven. Hij had zelfs schetsen gemaakt van het Behouden Huys en de ijsberen die probeerden binnen te dringen.
Leestip: Loog Marco Polo over zijn ontdekkingsreizen?
De Veer publiceerde zijn aantekeningen in een boek genaamd Waerachtighe beschryvinghe van drie seylagien, ter werelt noyt soo vreemt ghehoor, dat een groot succes werd. De Veers dagboek is het enige verslag van Barentsz’ laatste ontdekkingsreis.
Door het succes van de vaarroute via Kaap de Goede Hoop en de uitdagingen op de route langs de pool nam de belangstelling voor een noordelijke vaarroute af. Het Behouden Huys op Nova Zembla bleef tot in de twintigste eeuw gedeeltelijk intact. Zelfs het wrak van Barentsz’ schip werd door Russische onderzoekers teruggevonden.
Steun de missie van National Geographic en krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium. Word nu lid!
