Tegenwoordig is een begrafenis vooral bedoeld om stil te staan bij het verdriet rondom een overlijden. In het oude Egypte hing er tijdens begrafenisceremonies juist een feestelijke stemming: er was eten, drank en zelfs muziek. Hoe kon de dood aanleiding zijn voor een feest? Welke rol speelde sterven in het leven van de oude Egyptenaren?
De reis naar het hiernamaals vieren
‘De kerngedachte is dat de dood niet het einde is,’ vertelt Toon Sykora, egyptoloog bij het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. Dat blijkt wel uit de zorg waarmee Egyptenaren hun doden begroeven. Het graf was een plek om de reis naar het hiernamaals voor te bereiden. ‘En die reis moest gevierd worden.’
Het bestaan van een hiernamaals betekende dat een Egyptenaar nog steeds toegang nodig had tot de spullen waar hij tijdens zijn leven zo van genoot. Denk bijvoorbeeld aan eten en drinken – dat werd direct in het graf gelegd. Maar zelfs muziekinstrumenten of een volledige make-up set konden een plekje krijgen.
Leestip: Welke huisdieren hadden de oude Egyptenaren?
‘Dat zorgde ervoor dat er een constante interactie bleef bestaan tussen doden en levenden,’ legt Sykora uit. ‘Familieleden en dierbaren bleven het graf voorzien van voedsel en andere benodigdheden, want de doden konden niet zonder. Dat is ook een reden dat we nog steeds zoveel weten over de Egyptenaren: in die graven zijn spullen ongelooflijk goed bewaard gebleven.’
Geluk of hulp van de doden?
Deze uitwisseling tussen leven en dood was wederzijds – terwijl de levenden spullen naar het graf brachten, oefenden de doden directe invloed uit op de levenden. ‘Een gebeurtenis die wij tegenwoordig als ‘toeval’ of ‘geluk’ zouden bestempelen, zagen de Egyptenaren als een directe ingreep vanuit het hiernamaals,’ legt Sykora uit.
Maar niet elke dode kon zomaar die invloed uitoefenen. Daarvoor moest je een Ach (of Akh) worden: een soort verheven ziel. Om dat te bereiken, moest je een ingewikkeld en lang ritueel doorlopen tijdens je begrafenis. ‘De Egyptenaren wilden met deze rituelen één worden met bepaalde goden – pas dan kon je weer een rol spelen in de wereld van de levenden.’
Leestip: Welke rol speelde muziek in het oude Egypte?
De doden bezaten vaak kennis waar gewone stervelingen geen antwoord op hadden, wat hen tot belangrijke raadgevers maakte. Hoewel een gesprek met een overleden dierbare niet meer mogelijk was, konden de levenden wel een boodschap sturen doormiddel van brieven. ‘Maar in die brieven vroegen ze niet altijd om raad: soms kwamen de levenden juist hun beklag doen, wanneer de doden hen lastigvielen in plaats van hielpen.’
Egyptenaren zochten actief contact met overledenen
Een duidelijk voorbeeld daarvan is te vinden in de collectie van het Rijksmuseum van Oudheden. In een grafbrief uit circa 1250 v.C. richt een weduwnaar zich tot zijn overleden vrouw, Anchiry. Hij vraagt zich wanhopig af waarom zij hem na haar dood blijft lastigvallen. Volgens hem was hij altijd goed voor haar geweest en had hij haar met zorg behandeld.
Tussen de regels door lijkt iets anders te spelen: mogelijk heeft de weduwnaar zich schuldig gemaakt aan overspel. Toch schrijft hij dat zij daar niet boos om kan zijn – hij zou immers zo voorzichtig zijn geweest dat ze er niets van heeft hoeven merken. Aan het eind van de brief overweegt hij zelfs een aanklacht bij de godenrechtbank in het hiernamaals, in de hoop eindelijk rust te vinden.
‘Zo’n voorbeeld laat zien hoe direct die interactie tussen levenden en doden kon zijn,’ zegt Sykora. ‘Er was eigenlijk nauwelijks een grens tussen beide werelden. Tegenwoordig brengen we nog wel een bezoek aan een graf, maar in het oude Egypte zochten mensen actief contact met hun overleden dierbaren.’
Rijk en arm
Vooral de graven van de rijkere klassen in het oude Egypte zijn goed bewaard gebleven. Ze waren gevuld met allerlei voorwerpen, beelden en muurschilderingen, en leren ons veel over hun begrafenisrituelen. Maar hoe zat het met de lagere klassen?
Sykora: ‘Daar weten we een stuk minder van. Wat we wel weten, is dat het ritueel tot Ach ingewikkeld was en dat je hier speciaal getrainde priesters voor nodig had. Ook een speciale mummiekist, versierd met spreuken en goud, was eigenlijk noodzakelijk. De gewone burger had daar geen toegang toe.’
Leestip: Bewijs gevonden voor oude rivier langs Egyptische piramiden
Uit bekende graven van mensen uit lagere klassen blijkt echter wel dat ook zij hun eigen rituelen hadden. ‘Zo kregen ze bijvoorbeeld vaasjes met bier en brood mee voor in het hiernamaals. Ook werden ze soms begraven bij een rijkere Egyptenaar, mogelijk in de hoop dat die hen kon meenemen naar het hiernamaals. Maar dat blijft onderwerp van speculatie.’
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
