We weten veel over het oude Egypte, maar hoe was het onderwijs ingericht? Terwijl de meeste kinderen thuis van hun ouders leerden en al op jonge leeftijd moesten helpen op het land, kreeg de elite toegang tot lessen. Sommigen kwamen zelfs terecht op de exclusieve faraoschool, anderen volgden lessen in de schrijversklassen. En dat ging er soms best streng aan toe.

Onderwijs binnen het gezin

Onderwijs in het oude Egypte was alleen weggelegd voor kinderen uit welgestelde families. De meeste opgroeiende kinderen van oude Egyptenaren werden opgevoed en gevormd binnen het gezin. Meisjes werden doorgaans opgevoed door hun moeder, terwijl jongens onder de hoede van hun vader stonden.

Jongens leerden het vak van hun vader en werden meegenomen naar het werk om praktijkervaring op te doen. Het was namelijk in de meeste gezinnen gebruikelijk dat de zoon in de voetsporen van zijn vader trad.

Leestip: Van lendendoek tot kralenjurk: zo kleedden de oude Egyptenaren zich

Zo werden zelfs de hoogste ambtelijke functies meestal van vader op zoon doorgegeven, waardoor hele families generaties lang dezelfde positie behielden. Meisjes leerden van hun moeder hoe ze een huishouden moesten runnen en hoe ze een goed leven konden leiden.

Op het boerenland was er vrijwel geen sprake van onderwijs. Kinderen hielpen op jonge leeftijd mee bij het verzamelen van graan, het ruimen van kaf (het scheiden van het oneetbare kaf van het eetbare graan), het verzorgen van pluimvee en groot vee.

Leren op de faraoschool

In de hogere kringen van de samenleving kregen kinderen wijsheidsleren. Deze werden meestal in versvorm door hoge functionarissen op een papyrusrol geschreven. De wijsheidsleren boden richtlijnen voor een goed geordend leven, met lessen over zedelijk gedrag, rechtvaardigheid, wijsheid, gehoorzaamheid, zelfbeheersing en menselijkheid.

Leestip: Voor de oude Egyptenaren was de dood niet het einde – hoe zag hun leven na de dood eruit?

De kinderen van de farao kregen les van een speciale huisonderwijzer. Zij leerden de grondbeginselen van het schrijven, grammatica, stijl, literatuur en wiskunde. Was je een kind van de hoogste hovelingen? Dan had je geluk en mocht je aanschuiven bij de les.

Voor meisjes was het overigens uitzonderlijk om te leren lezen en schrijven. Zij leerden vooral zingen, dansen en muziekinstrumenten bespelen. Muziek speelde namelijk een grote rol in het oude Egypte.

Schrijversklassen

Uit de tijd van het oude Egypte is het meest bekend over de opleiding tot leerling-schrijver. Het was in het Oude Rijk (2543-2120 v.C.) gebruikelijk dat een schrijver zijn opvolger, meestal zijn zoon, opleidde.

Leestip: Waarom worden mannen uit het oude Egypte zo vaak kaal afgebeeld?

Vanaf de Eerste Tussenperiode (2118-1980 v.C.) ontstaan er zelfs klassen voor leerling-schrijvers. Hier werden door militaire organisaties of administraties van tempels leerlingen van zes tot tien jaar opgeleid voor een baan op hun kantoor. De opleiding nam vele jaren in beslag; sommige leerlingen bleven wel elf jaar op school.

Maar wat leerde je precies in de schrijversklassen? Op het lesprogramma stonden lezen en schrijven in het hiëratische schrift voor dagelijks gebruik en soms ook in het hiërogliefenschrift. Ook grammatica, stijl, eenvoudige rekenkunde en meetkunde behoorden tot de leerstof.

Leestip: Welke hobby's hadden de oude Egyptenaren?

De leerlingen gebruikten pot- of kalksteenscherven, schreven met rieten pennen en maakten gebruik van verf en oefenplankjes van hout. Deze waren bedekt met een gladde witte pleisterlaag die ze konden schoonboenen of vernieuwen.

Strenge aanpak

Er was geen ruimte voor dagdromen. De leerlingen moesten teksten onthouden door erover te schrijven en ze moesten hele passages uit literaire teksten uit het hoofd kunnen opzeggen.

Leestip: Welke huisdieren hadden de oude Egyptenaren?

Weigerde een leerling? Dan werd je gestraft. Wilde je weglopen? Dan werden de benen aan elkaar gebonden. Was je ongeïnteresseerd? Dan werd je gestraft.

Zo luidt een oud-Egyptisch spreekwoord: ‘Het oor van een jongen zit op zijn rug; hij luistert pas als hij daarop wordt geslagen.’ Onderwijs in het oude Egypte was dus niet alleen een kwestie van leren, maar ook van gehoorzamen.

Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!