Van lendendoek tot kralenjurk: zo kleedden de oude Egyptenaren zich

In 1913 ontdekt de Britse egyptoloog Flinders Petrie een aantal stoffen tijdens opgravingen bij de Tarchan-necropool, zo’n vijftig kilometer ten zuiden van Cairo. De ‘vodden’ worden naar het Verenigd Koninkrijk gestuurd voor onderzoek, maar eindigen in een depot waar ze pas 65 jaar later weer opduiken. Wat blijkt als archeologen omstreeks 1978 iets beter naar de vondst kijken: het is niet zomaar een stukje stof, maar een zeer goed bewaard gebleven linnen jurk.

Analyse wijst er in eerste instantie op dat de jurk ongeveer uit 2362 v.C. stamt, maar dat jaartal wordt in 2015 bijgesteld. De jurk blijkt zo’n duizend jaar ouder dan gedacht, aldus onderzoekers van de University of Oxford (VK). Koolstofdatering wijst uit dat de jurk waarschijnlijk ergens tussen 3482 en 3102 v.C. is gedragen – en daarmee het oudste kledingstuk is dat ooit werd gevonden.

Lendedoek

De vondst van de zogenoemde Tarchan-jurk is uitzonderlijk. Niet alleen omdat veel van de destijds gebruikte stoffen zijn vergaan, maar ook omdat naaktheid geen uitzondering was in het oude Egypte.

Leestip: Make-up, parfum en cosmetica: dit waren de schoonheidsrituelen in het oude Egypte

Kinderen droegen tot een jaar of zes geen kleding, net zoals vrouwen uit lagere klassen. Ook slaafgemaakten waren doorgaans naakt, zij droegen vaak alleen een riem met daarop de naam van hun ‘meester’. Mannen waren in den beginne ook schaars gekleed, met slechts een doek om hun lendenen, vaak gemaakt van leer.

Deze muurschildering in de tombe van farao Ramses I toont vier mannen in een schenti, een kledingstuk dat veel in het oude Egypte werd gedragen.

Echte kleren werden pas gedurende het Oude Rijk (2543-2120 v.C.) steeds normaler, maar de stijl bleef simpel. De lendendoek werd een schenti, een soort rok die rondom de taille werd gedragen en boven de knieën kwam. Hierin konden mannen zich vrij goed bewegen. Er zijn veel afbeeldingen uit het oude Egypte waarop dit kledingstuk door zowel farao’s en goden als gewone burgers werd gedragen. Later werd de schenti uitgebreid met een linnen schouderband, en uiteindelijk ook mouwen: eerst korte en toen lange.

Statussymbool

Kleding werd destijds al gezien als een statussymbool en weerspiegelde tot welke klasse je behoorde. Dat was vooral te zien aan het materiaal van de schenti: hoe hoger de klasse, des te beter het materiaal. Maar ook: hoe méér materiaal. Schenti’s van farao’s waren geplooid en van beduidend meer stof gemaakt dan van de eenvoudige burger.

Overigens was het niet alleen de kleding die kon verklappen tot welke rang iemand behoorde, dat gold ook voor het schoeisel. Eenvoudige mensen liepen blootsvoets, sandalen werden alleen gedragen in hogere kringen.

De kleding van Egyptische vrouwen

Voor vrouwen raakte vanaf het Oude Rijk de kalasiris in de mode, een lange tuniek die net onder of boven de borst begon en tot de enkels reikte. De jurk had schouderbandjes die ofwel tussen de borsten vielen of zo breed waren dat ze de hele borstpartij bedekten. Ook de omslagdoek was populair. Deze fijne linnen doek werd om het lichaam gewikkeld en was vooral tijdens het Nieuwe Rijk (ca. 1550-1070 v.C.) erg populair.

Leestip: Welke huisdieren hadden de oude Egyptenaren?

Opvallend is dat afbeeldingen van danseressen precies een tegenovergestelde trend lijken te tonen. Al rond het jaar 3000 v.C. worden vrouwelijke dansers afgebeeld met lange jurken en ze lijken tot halverwege het derde millennium v.C. altijd gekleed te zijn. Daarna volgt een periode waarin vrouwelijke dansers naakt of schaars gekleed worden afgebeeld, om vanaf de tweede helft van het tweede millennium v.C. weer meer kleren te gaan dragen.

Stoffen en materialen

Verreweg de meeste kleding in het oude Egypte was gemaakt van linnen. Linnen wordt gemaakt van de vlasplant en de Egyptenaren waren destijds al zeer bedreven in spinnen, weven en naaien. Het voordeel van linnen is dat het lekker luchtig is, en dat was hard nodig in het warme Egypte.

Leestip: Welke rol speelde muziek in het oude Egypte? ‘Het was altijd en overal aanwezig’

Naast de kalasiris was bijvoorbeeld ook de linnen omslagdoek populair, die losjes om het lichaam werd geslagen en ook de schouders bedekte.

Andere materialen die werden gebruikt voor kleding waren leder en dierenhuiden, maar ook papyrus, bijvoorbeeld voor schoenen. Hoewel ook wol voorhanden was, werd dit in de praktijk maar weinig gebruikt voor kleding. Vanwege religieuze taboes werd het gezien als ‘onrein’.

Modieuze Egyptenaren

Naarmate de tijd verstreek werd kleding steeds frivoler en modieuzer. Het had niet meer uitsluitend een functioneel doel, maar kledingstukken kregen ook versieringen in de vorm van kralen, veren, borduursels en metalen details.

Een van de opvallendste modetrends uit het oude Egypte was een nauwsluitende visnetjurk gemaakt van cilindervormige kralen van faience (geglazuurd keramiek). Deze jurken werden vaak over een linnen jurk gedragen op feesten en partijen, en na de dood meegegeven in het graf. Vanwege het arbeidsintensieve werk waren deze kostbare jurken voorbehouden aan de rijke elite.

De Tarchan-jurk is het oudste geweven kledingstuk ter wereld. Onderzoekers hebben restanten van de jurk op een stuk doorzichtig zijde genaaid zodat het kledingstuk tentoongesteld kan worden.

De oudst bekende variant van dit type jurk werd in 1933 in Giza ontdekt door archeologen van Harvard University (VS).

Zij troffen deze aan in een tot dan toe ongeschonden graftombe. Het draad waarmee de kralen bij elkaar werden gehouden was weliswaar na al die tijd vergaan, maar de kralen lagen nog grotendeels in het goede patroon. De jurk, die uit zo’n zevenduizend kralen bestaat en bijna vijfduizend jaar oud is, is gereconstrueerd en te bewonderen in het Museum of Fine Arts in Boston.

Vakmanschap

Nog even terug naar die andere jurk: de Tarkhan-jurk is gemaakt van fijn geweven linnen. Het kledingstuk heeft plooien rond de hals en de borst, een sierlijke V-hals, lange mouwen en een licht getailleerd bovenstuk.

Leestip: Waarom worden mannen uit het oude Egypte zo vaak kaal afgebeeld?

Waarschijnlijk is het ooit gedragen door een jonge, slanke vrouw aan het koninklijke hof en na haar dood meegegeven in het graf. Omdat de zoom ontbreekt is niet bekend hoe lang de jurk precies was, maar archeologen zijn het erover eens dat het om een uitzonderlijk kledingstuk gaat. Niet alleen omdat het na al die jaren nog in zo’n perfecte staat is, maar ook vanwege het vakmanschap.

Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!