Op 17 september 1944 wordt de lucht boven de Betuwe donker. De lucht trilt van het gebulder van duizenden vliegtuigen. Dan openen de deuren, en springen duizenden mannen naar beneden. Door golven van Duits luchtafweergeschut vallen ze richting bezet Nederland. De Slag om Arnhem is begonnen, als beslissend onderdeel van Operatie Market Garden.
De parachutisten, die even ten zuidwesten van Arnhem landen op de heidevelden bij Wolfheze en Heelsum, maken deel uit van de 1e Britse Luchtlandingsdivisie. Een deel van de troepen verschuilt zich vervolgens direct in de bossen rondom de dropzones. Op 18 en 19 september moeten immers de tweede en derde golf parachutisten kunnen landen.
Leestip: 5 indrukwekkende bunkers uit de Tweede Wereldoorlog in Nederland
De rest van de troepen trekt, slechts bewapend met mitrailleurs, jeeps en lichte antitankwapens richting het oosten. Hun orders zijn duidelijk: de bruggen over de Nederrijn intact innemen, en deze vasthouden zodat het 30e Legerkorps (VK), dat vanuit de Belgische grens richting het noorden trekt, zonder weerstand de brug kan oversteken.
Vechten om de Rijnbrug
Die eerste dag volgen direct heftige schermutselingen met Duitse troepen. Vanuit Ede lanceren de Duitsers zware tegenaanvallen op de landingsplaatsen, die door Schotse troepen worden bewaakt. De Britten krijgen in Oosterbeek en Arnhem te maken man-tegen-man gevechten. De vorderingen verlopen traag.
Leestip: Hoe het dorpje Driel een belangrijke rol speelde in operatie Market Garden
Slechts één bataljon, onder leiding van luitenant-kolonel John Frost, weet door de Duitse linies te breken en de Rijnbrug in te nemen. Hier vestigen ze een bruggenhoofd en is het wachten op de pantserdivisie. Van het 30e Legerkorps is echter geen spoor te bekennen.
De Duitse tegenreactie
De Duitsers zijn aanvankelijk verrast door de luchtlandingen, maar schakelen snel. Het 16e SS-pantserbataljon blijkt te trainen in de bossen van Wolfheze, waar het direct een verdedigingslinie kan opzetten. Generaal-veldmaarschalk Walter Model, die een hoofdkwartier heeft in Oosterbeek, kan daarnaast tot zijn genoegen beschikken over twee SS-pantserdivisies die in de regio Arnhem aan het hergroeperen zijn.
Deze divisies – Hohenstaufen en Frundsberg – werden eerder aan het oostfront ingezet, maar zijn na D-day naar Normandië gestuurd. Hier lijden ze zware verliezen, waarna de overgebleven militairen naar Arnhem trekken om te rusten en te herbewapenen. Ze voeren nu met hun Panzerkampfwagen IV-tanks zware tegenaanvallen uit op het bruggenhoofd.
De geallieerden in de val
Op 18 en 19 september landen er Britse en Poolse versterkingen op de Ginkelse Heide en ten zuiden van Arnhem. Desondanks worden de lichtbewapende parachutisten door de Duitse pantserdivisies langzaam teruggedreven tot een smalle corridor in Oosterbeek.
Hier zitten zo’n 2500 Britten en Polen in de val: ze zitten vast tussen de Nederrijn en de Duitse pantserdivisies, waar ze dagenlang standhouden onder zware beschietingen, afgesneden van bevoorrading en versterkingen. Maar ze kunnen Frost en zijn manschappen bij de Rijnbrug niet bereiken. Op 21 september, vier dagen na de inname van de brug, moeten Frost en zijn manschappen zich overgeven.
Leestip: Wie was verzetsheldin Truus van Lier?
Vier dagen later trekt het geallieerde opperbevel de stekker uit de Slag om Arnhem. De parachutisten worden op de noordelijke oever omsingeld, en in het zuiden ploetert het 30e Legerkorps door Noord-Brabant. Poolse troepen worden in bootjes naar de overzijde van de rivier gestuurd om hun kameraden te ontzetten, maar dat loopt uit op een enorme nederlaag.
De geallieerden trekken zich terug
Zodoende wordt besloten om te evacueren. De parachutisten worden in de nacht van 25 op 26 september met bootjes naar de zuidelijke oever van de Nederrijn gevaren. Door Duitse beschietingen gaat dit langzamer dan gedacht, en daarom kan niet iedereen op tijd worden geëvacueerd. Uit paniek proberen sommige troepen daarom om naar de overkant te zwemmen, wat de meesten niet redden.
De achtergebleven troepen worden de volgende ochtend gevangengenomen door de Duitsers. De gelukkigen die weten te ontsnappen verschuilen zich in de bossen rondom Wolfheze of duiken onder. Zij kunnen pas in oktober of november succesvol worden geëvacueerd.
Het einde van de Slag om Arnhem
Met het terugtrekken van de laatste mannen van de Britse en Poolse luchtlandingsdivisies in de nacht van 25 op 26 september, is de Slag om Arnhem definitief verloren. Market Garden is mislukt, en loopt uit op een catastrofale nederlaag met een monumentaal verlies aan levens.
Hoewel het zuiden van Nederland grotendeels is bevrijd, lukt het niet om de grote rivieren over te steken en door te stoten richting het Rührgebied. Dit leidt ertoe dat de Tweede Wereldoorlog in Nederland na de winter moet worden voortgezet, en dat Nederlandse burgers in het westen en noorden van het land de Hongerwinter meemaken.
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
