Waarschijnlijk was niemand ooit zo gelukkig met de vondst van een kam als de Deense archeoloog Søren Sindbæk.

Samen met een team van archeologen van de Aarhus Universitetet groef hij er onlangs een op in een voormalig Vikingdorp met de naam Ribe in Denemarken.

Wat er zo bijzonder aan is, vertelt hij, is dat aan de ene kant het woord ‘kam’ staat, en op de andere kant iets dat neerkomt op het hele werkwoord ‘kammen’.

Voor mensen die geen archeoloog of Vikingfanaat zijn, lijkt die vondst niet zo belangrijk. Maar de kam kan historici mogelijk informatie verschaffen over het ontstaan van het Vikingalfabet en daardoor ook over het begin van het Vikingtijdperk.

Om het belang van de kam te begrijpen, moeten we terug naar het einde van de achtste eeuw, wat een belangrijk tijdvak was voor de Vikingen. Het was de aanvang van het Vikingtijdperk, dat vlak voor 800 n.Chr. begon. De taal in de regio was honderden jaren lang geëvolueerd.

Toen veranderde plotseling het alfabet. De runen, of letters, die door de voorouders van de noorderlingen waren gebruikt, werden uniformer en moderner, aangepast aan de manier van spreken die was ontstaan.

De nieuwe tekens waren lang en verticaal en daardoor eenvoudig in hout of steen te graveren, vertelt Sindbæk.

“We weten niet hoe of waarom dat gebeurde,” zegt hij over het ontstaan van het nieuwe alfabet. “Het lijkt niet geleidelijk te zijn gegaan.”

Dat zou betekenen dat het nieuwe alfabet door één persoon of instituut werd gecreëerd en daarna werd verspreid. Maar waarom, wanneer en door wie? Archeologen tasten daarover in het duister.

Wie schrijft die blijft

Toen het nieuwe runensysteem eenmaal gemeengoed was geworden, beschikten Europese gebieden onder Vikingheerschappij over een uniforme methode voor geschreven communicatie. Daardoor werd het makkelijker om handel te drijven.

Dat de kam naar zichzelf werd 'vernoemd’ geeft aan dat het alfabet snel werd overgenomen, stelt Sindbæk.

“Het is een soort overbodigheid,” zegt hij over de tekens die aangeven dat het nieuwe runenalfabet werd overgenomen. “Je zet het op dingen die voor zich spreken.”

Henrik Williams van de Zweedse Uppsala Universitetet heeft ook uitvoerig onderzoek gedaan naar runen. Hij noemt twee andere mogelijke verklaringen voor de inscriptie op de kam. De eerste is dat die mogelijk een steuntje in de rug was voor mensen met cognitieve problemen, bijvoorbeeld dementerenden, of voor kinderen die de taal nog moesten leren.

“Er waren geen scholen, dus misschien leerden kinderen runen schrijven en lezen doordat ze op huishoudelijke voorwerpen werden vermeld,” zegt hij.

Een andere theorie is dat de Vikingen dachten dat runen een speciaal doel of zelfs magische eigenschappen bezaten. Pas op het moment dat het nieuwe alfabet op grotere schaal werd toegepast, vinden archeologen aanwijzingen dat het voor meer gangbare vormen van communicatie werd gebruikt, zoals het versturen van berichte

Uiteindelijk, zegt Williams, “zijn beide verklaringen slechts hypothesen. Maar elke nieuwe vondst van dit soort letters is een nieuw stukje van de puzzel.

Andere voorwerpen

Naast de kam vond het team van Aarhus Universitetet een plaatje, gemaakt van een soort ivoor of gewei. Er staat een woord in runenschrift op, maar het object was te zeer verbrijzeld om het te kunnen lezen. De leden van het opgravingsteam vermoeden dat het een regelmatig voorkomende Vikingnaam is: Tobi. Door het materiaal en de vorm lijkt het er op dat het op ceremoniële wijze bevestigd was op een kist, mogelijk een doodkist.

De voorwerpen met runenschrift zijn slechts twee van de vele andere voorwerpen die in Ribe zijn gevonden. Dit is de oudste plaats van Scandinavië en daarmee ook de oudste Vikingnederzetting.

In het afgelopen jaar zijn er twee andere voorwerpen gevonden met oud runenschrift. De ene is een voorloper van een strijkijzer, de andere is een schedel met een inscriptie waarin de Vikinggod Odin wordt aangeroepen, aldus Sindbæk.

Gietvormen die afgelopen jaar bij de opgraving zijn gevonden, komen overeen met metalen voorwerpen die in heel Europa zijn aangetroffen. Sindbæk ziet dit als bewijs voor het feit dat Ribe een centrale rol speelde tijdens de opkomst van het Vikingrijk.

De opgravingen gaan door en maken onderdeel uit van een project van een jaar om meer te weten te komen over het eeuwenoude dorp.