De verweerde, 1230 jaar oude den in Zuid-Italië is de oudste boom in Europa waarvan de leeftijd op wetenschappelijke wijze is gedateerd.
Bovendien lijkt de oeroude conifeer nog lang niet te zijn uitgegroeid, zoals wetenschappers vorige week in het tijdschrift Ecology berichtten. Uit hun onderzoek blijkt dat de boom de afgelopen tientallen jaren zelfs een groeispurt heeft doorgemaakt, waardoor bredere ringen aan de stam werden toegevoegd. En dat terwijl veel bomen in het Middellandse-Zeegebied juist minder hard zijn gaan groeien.
Uit de ontdekking blijkt dat sommige bomen zelfs gedurende extreme klimaatveranderingen eeuwenlang kunnen overleven. Zo moet deze oeroude dennenboom in een koude periode gedurende de middeleeuwen zijn ontkiemd en vervolgens veel warmere temperaturen en droogteperioden hebben doorstaan.
Door het analyseren van de boomgroei gedurende een lange periode met verschuivende klimaatomstandigheden kunnen de onderzoekers meer inzicht krijgen in de wijze waarop bossen op de huidige klimaatverandering reageren, aldus het team.
“Het bestuderen van bomen van meer dan duizend jaar oud is uiterst waardevol om tot betere voorspellingen over de toekomstige uitwerking van de klimaatverandering op bosecosystemen te komen,” zegt Maxime Cailleret van de Zwitserse Forschungsanstalt für Wald, Schnee und Landschaft (WSL), dat onderzoek doet naar bossterfte.
Tot stof vergaan
Gianluca Piovesan van de Universiteit van Tuscia (UNITUS) en zijn collega’s vonden de oeroude Bosnische den op een steile en rotsachtige helling in de bergen van het Parco nazionale del Pollino. Hoewel de boom er inderdaad zeer oud uitziet, besefte het team al snel dat het niet eenvoudig zou zijn de ware ouderdom van de conifeer vast te stellen door het tellen van de boomringen. De kern van de den, waar zich de oudste ringen bevinden, ontbrak namelijk.
“Het binnenste gedeelte van de stam was geheel tot stof vergaan – we hadden nog nooit zoiets gezien,” zegt teamlid Alfredo di Filippo. “De boom miste minstens twintig centimeter hout, wat gelijkstaat aan heel wat jaren.”
De wortels van de boom verkeerden in een betere conditie, dus besloot het team om met behulp van een combinatie van nieuwe en bestaande technieken de ouderdom van de dennenboom te bepalen.
Hoewel zowel de stam als de wortels jaarringen produceren, kunnen ze zich in verschillende tempo’s ontwikkelen, zodat er geen directe correlatie met de groeisnelheid van de boom bestaat. Maar door monsters van de blootliggende delen van de wortels te onderwerpen aan koolstofdatering, wisten de onderzoekers vast te stellen wanneer de boom was ontkiemd. Vervolgens konden ze de ringgroei in de monsters uit de stam en de wortels met elkaar vergelijken en daaruit de ontbrekende jaren in de kern afleiden.
“Door beide methoden te gebruiken waren we in staat om de tijdspanne veel preciezer te bepalen,” zegt Piovesan.
De ouderdom van de boom is indrukwekkend, gezien het feit dat het gebied in de laatste millennia dichtbevolkt is geweest, zegt Oliver Konter van de Johannes Gutenberg-Universität Mainz in Duitsland, die in het noorden van Griekenland de 1075 jaar oude dennenboom ontdekte die voor zover bekend tot nu toe de oudste boom van Europa was.
Bosgebieden zijn in de afgelopen twaalfhonderd jaar intensief door de mens gebruikt, waarbij veel bossen verloren zijn gegaan aan landbouwgrond en de bouw van steden. Maar in afgelegen gebieden bleven oeroude dennenbomen gespaard, omdat het terrein daar zeer moeilijk begaanbaar moet zijn geweest. Hoewel in het park duizenden Bosnische dennen staan, zijn de meeste tussen de vijf- en zeshonderd jaar oud. Het team identificeerde slechts drie andere bomen die vermoedelijk meer dan duizend jaar oud zijn.
Eeuwige liefde
Het team benadrukt dat de recente opwarming van de aarde de oeroude bomen niet lijkt te deren. Hoewel delen van de bladverliezende wouden in deze regio zijn afgestorven als gevolg van droogte en hittegolven, ontdekten Piovesan en zijn collega’s dat de oeroude dennenboom nog goed gedijt. Uit hun analyse van de boomringen bleek dat de den, na enkele eeuwen van smalle ringen, in de afgelopen decennia juist bredere ringen heeft geproduceerd, wat wijst op verbeterde groeicondities.
De redenen voor deze sterke groei zijn waarschijnlijk zeer complex. In de bergen heerst een apart microklimaat met lagere temperaturen. Piovesan en zijn team denken ook dat de afname van de luchtvervuiling als gevolg van recente Europese wetgeving en het herstellen van wilde stukken natuur een rol kan hebben gespeeld.
“Het is moeilijk vast te stellen, omdat er maar weinig onderzoek is gedaan naar de uitwerking van warme perioden op boreale ecosystemen in het Middellandse-Zeegebied,” zegt Piovesan.
Bovendien kan de oude dennenboom mede overleven door zijn unieke biologie. Anders dan bij dieren is de ouderdom van bomen niet voorgeprogrammeerd, wat betekent dat ze eigenlijk onsterfelijk zijn.
Zo worden reuzensequoia’s (redwoods) die in afgelegen gebieden in de VS groeien, soms wel duizenden jaren oud. Coniferen groeien zeer langzaam en leven het langst, deels omdat ze een groter gedeelte van hun leven klein blijven, waardoor ze minder kwetsbaar zijn voor extreme weersomstandigheden als droogten en stormen.
“Oude bomen sterven uiteindelijk door verstoringen van buitenaf, zoals een harde windstoot,” zegt Di Filippo.
Daarnaast kunnen oeroude bomen ook nog als levende wezens worden beschouwd als maar kleine gedeelten ervan nog intact zijn. In het geval van de oeroude dennenboom is de kruin grotendeels afgestorven, maar de conifeer kan ook in deze toestand nog eeuwenlang blijven leven.
