Tussen de acht miljoen ton aan plastic afval dat jaarlijks in de oceanen terechtkomt, spelen plastic drinkrietjes geen doorslaggevende rol. En toch staan deze dunne en lichte buisjes – die voor het consumeren van de meeste drankjes volstrekt onnodig zijn – centraal in een groeiende milieucampagne, die mensen moet aansporen om niet langer rietjes te gebruiken en zo bij te dragen aan het schoonhouden van de oceanen.
Doordat ze zo klein en licht zijn, komen ze vaak niet in speciale afvalbakken voor plastic terecht en worden ze dus niet gerecycleerd, zoals op elk strand is te zien. En hoewel rietjes maar een miniem deel van de totale hoeveel plastic in de zeeën uitmaken, maakt hun kleine omvang ze tot zeer verraderlijke vervuilers: zeedieren raken erin verstrikt en vissen eten ze op. Een video van wetenschappers die een drinkrietje uit de neus van een zeeschildpad verwijderden, was in 2015 een hit op internet.
‘Als je keuze kan maken geen rietjes meer te gebruiken, dan help je mee om dit ding van onze stranden te weren en het bewustzijn over plastic in de oceanen te vergroten,’ zegt Jenna Jambeck, de hoogleraar techniek van de University of Georgia die in 2015 een baanbrekende studie publiceerde waarin voor het eerst werd gemeten hoeveel plastic er per jaar in de oceanen terechtkomt. ‘En als je die ene keuze kunt maken, dan kun je misschien nog veel meer doen.’
Het drinkrietje is de laatste toevoeging aan een groeiende lijst van losse plastic producten die worden verboden, extra worden belast of geboycot, met het doel om de hoeveelheid drijvend plastic in de zeeën aan banden te leggen, voordat het gewicht van al dat afval de totale massa aan vis zal evenaren, iets wat volgens een recente studie rond 2050 zou kunnen gebeuren.
Afgelopen herfst werd Californië de eerste Amerikaanse staat die plastic zakjes in de ban deed, in navolging van een hele reeks landen die dat al hebben gedaan, waaronder Kenia, China, Bangladesh, Rwanda en Macedonië. Frankrijk heeft niet alleen plastic zakjes verboden maar is het eerste land dat ook wegwerpbordjes, -bekers en -bestek in de ban doet, vanaf 2020. San Francisco heeft piepschuim de wacht aangezegd en bekertjes, etensbakjes, pindaverpakkingen en strandspeelgoed van dit materiaal verboden. En in Rhode Island wordt het loslaten van feestballonnen door milieuactivisten bestreden, nadat de afgelopen vier jaar zo’n 2200 ballonnetjes langs het strand van Aquidneck Island werden opgeruimd.
De plasticindustrie verzet zich hevig tegen verboden. Producenten van plastic zakjes hebben politici in een aantal Amerikaanse staten ervan weten te overtuigen wetten aan te nemen die het verbod op plastic zakjes ongeldig verklaren.
Keith Christman, directeur voor plasticmarkten van de American Chemistry Council, zegt dat de sector zich eveneens zal verzetten tegen elke poging om plastic drinkrietjes te verbieden.
Het verbieden van losse producten leidt vaak tot ‘onbedoelde gevolgen’, stelt Christman. Vervangende producten kunnen nog meer milieuschade veroorzaken dan de plastic producten die werden verboden, zegt hij. In sommige gevallen blijken producten die als biologisch afbreekbaar worden aangeprezen, dat toch niet te zijn. Erger nog, het gedrag van consumenten kan veranderen, zegt hij: toen San Francisco het piepschuim in de ban deed, bleek uit een inventarisatie van het afval dat het aantal weggegooide bekertjes inderdaad was afgenomen, maar dat papieren bekertjes in veel grotere hoeveelheden werden weggegooid.
‘Wat we in feite nodig hebben, is een goede structuur voor afvalverwerking in landen die de grootste bron van deze uitdaging zijn,’ zegt hij. ‘Landen in Azië die zich razendsnel ontwikkelen, hebben die structuur niet.’
Wat de anti-rietjescampagne anders maakt dan de meeste milieuacties – en wat ook de reden kan zijn voor het succes ervan – is dat de activisten niet streven naar wetsveranderingen of regelgeving. Ze vragen de consumenten simpelweg om een gewoonte te veranderen en geen rietjes meer te gebruiken.
Is het tij gekeerd?
Rietjes waren vanaf de jaren dertig van de vorige eeuw vooral bij frisdranktaps te vinden, maar sindsdien zijn ze uitgegroeid tot een van de meest gebruikte én onnodige producten op aarde. Er bestaan geen cijfers over aantallen, maar alleen al in de VS worden elke dag een half miljard rietjes gebruikt, aldus de National Park Service. Behalve voor mensen met medische behoeften zijn rietjes niet nodig om dranken of water te kunnen drinken.
‘Tien jaar geleden zag je niet overal drinkrietjes. Je kreeg ze soms in een bar. Maar als je tegenwoordig een simpel glas water bestelt, zetten ze er al een rietje in,’ zegt Douglas Woodring, oprichter van de Ocean Recovery Alliance, een in Hongkong gevestigde groep die ernaar streeft het afval uit de zeeën te weren. ‘Ik denk dat het deels komt door de angst voor bacillen.’
Hij merkte een toename in het gebruik van drinkrietjes na de uitbraak van de ademhalingsziekte SARS, die in 2003 in China begon en zich daarna uitbreidde naar bijna dertig landen in Amerika en Europa, en 8098 mensen infecteerde, van wie er 774 overleden.
‘Plotseling zag je overal rietjes,’ zegt hij. ‘Daarna begonnen consumenten het heel normaal te vinden dat er een drinkrietje bij moest, ook al hebben de meesten het niet nodig.’
Maar niet alleen drinkrietjes werden steeds populairder, ook de campagnes tegen deze plastic buisjes. Sommige actiegroepen hebben opvallende namen als Straw Wars (in de Londense wijk Soho) of Straws Suck, van de internationale Surfrider Foundation. Andere zijn opgezet door wel heel jonge milieuactivisten, zoals de campagne ‘OneLessStraw’, door broer en zus Carter en Olivia Ries, die toen acht en zeven jaar oud waren.
De angst voor bacillen mag dan het gebruik van drinkrietjes hebben aangewakkerd tot aantallen in de miljarden, maar een video van acht minuten over een tien centimeter lang stuk van een rietje dat werd verwijderd uit de neus van een Costa Ricaanse zeeschildpad heeft het tij mogelijk gekeerd. De video is niet prettig om naar te kijken, maar is desondanks meer dan elf miljoen keer op YouTube bekeken.
De uit North Carolina afkomstige filmmaakster Linda Booker, wier documentaire Straws momenteel op de voorjaarsfestivals van de VS wordt getoond, zegt dat de video van de schildpad heeft bijgedragen aan haar besluit om een aanklacht tegen de vervuiling door drinkrietjes te maken. Ze interviewde wetenschappers en liet ze in haar film aan het woord.
‘Ik denk dat deze anti-rietjescampagnes voor een groot deel zijn aangezwengeld door de video van het rietje in de neus van de schildpad,’ zegt ze.
De laatste nieuwkomer in het strijdperk is de Lonely Whale Foundation, een non-profitorganisatie die mede werd opgericht door acteur Adrian Grenier, wiens bekendheid tot de nodige aandacht voor de campagne heeft geleid. Hij begon zijn bijdrage dit voorjaar in Charleston, South Carolina, op een conferentie over drijvend plastic in de zeeën en vertelde daarbij het bekende verhaal over een ober die hem een glas water met een rietje voorzet.
‘Het is een begin, een startpunt,’ zegt Grenier. ‘Vaak voelen mensen zich overweldigd door de schaal van het probleem en geven het op. We hebben iets nodig dat voor gewone mensen elke dag haalbaar is, dus laten we daar beginnen. En vanaf dat punt kunnen we verder kijken.’
