De akker naast mijn auto is doorweekt van de regen. De afgelopen nacht heeft het flink gehoosd en de maisstoppels steken als waterplanten omhoog uit de vette klei. Ik sta op een dijk bij de Bergsche Maas in Hank (Noord-Brabant), wachtend op fotograaf David Peskens. We zijn op pad om te onderzoeken hoe de drinkwatervoorziening is geregeld en aan welke gevaren deze is blootgesteld. En: aan welke oplossingen er wordt gewerkt.
Van rivier naar bekken
Op de smalle dijk lijkt droogte geen probleem, maar de weg van water naar drinkwater is lang. Wanneer David arriveert, rijden we naar het innamepompstation van Evides. Dit waterbedrijf voorziet ruim twee miljoen Nederlanders in het zuidwesten van het land van drinkwater.
Water uit de maas wordt hier opgepompt en via leidingen naar drie spaarbekkens in Nationaal Park De Biesbosch geleid: De Gijster, Honderd en Dertig, en De Petrusplaat. Daar begint het zuiveringsproces dat uiteindelijk eindigt in onze kraan.
Levende sensoren in het pompstation
Aan de rivieroever laat terreinbeheerder Marc van den Broek ons de waterinlaat zien. Het is een betonnen mond met stalen ‘tanden’ die grote objecten zoals wrakhout tegenhouden. Maar dat is niet de grootste zorg: chemische en biologische vervuiling vormen een veel groter gevaar.
Leestip: Het water raakt op in Centraal-Azië – een fotografe laat zien wat dat betekent
Binnen in het pompstation verwacht ik een laboratorium vol reageerbuizen en pipetten. In plaats daarvan zie ik aquaria. Hier zwemmen watervlooien die worden gevolgd door camera’s. Het apparaat – de Daphnia Toximeter – registreert hun gedrag. Een duidelijke afwijking in het gedrag van de uiterst sensitieve watervlooien wijst op verontreiniging. Het apparaat slaat alarm en legt de pompen indien nodig stil. Zo wordt vervuild water buitengehouden.
Ook mosselen spelen een rol. Met sensoren wordt gemeten of hun schelpen open of dicht staan. Als zeven van de acht mosselen langer dan een halfuur dicht blijven, klinkt opnieuw een alarm. Samen vormen de watervlooien en mosselen een natuurlijke barrière tegen vervuiling. Tijdens ons bezoek worden beide ‘ploegen’ vervangen: twee keer per week maken nieuwe diertjes hun opwachting.
De buffer van de Biesbosch
Na goedkeuring wordt het water naar de drie spaarbekkens in de Biesbosch gepompt. Ze hebben samen een capaciteit van 85 miljoen kubieke meter water – een voorraad die gelijkstaat aan 35.000 olympische zwembaden.
Leestip: Wandelen in de Biesbosch: de 6 mooiste wandelroutes
Hier kan het water maandenlang verblijven. In die tijd vindt natuurlijke voorzuivering plaats: slib zakt naar de bodem, organische stoffen worden afgebroken door zonlicht en plankton. De buffer maakt het mogelijk om de inname tijdelijk te stoppen bij vervuiling van de Maas.
Vervuiling stroomopwaarts
Toch blijft de rivier kwetsbaar. Bij zware regenval kunnen riooloverstorten het oppervlaktewater vervuilen, waardoor ongezuiverd afvalwater in de Maas belandt. Ook spoelen landbouwgronden dan mest en bestrijdingsmiddelen uit. Industriële lozingen vormen nog een groter probleem. Veel lozingsvergunningen zijn verouderd en houden geen rekening met nieuwe chemische stoffen. Dat maakt toezicht lastig en de risico’s groter.
Vooral pfas – per- en polyfluoralkylstoffen – baren zorgen. Deze ‘forever chemicals’ zitten in pannen, kleding en verpakkingen en breken nauwelijks af. Ze hopen zich op in mens en dier en zijn schadelijk voor gezondheid en milieu. Volgens de Vereniging van Rivierwaterbedrijven stroomt via de Maas en Rijn veel meer PFAS Nederland binnen dan het RIVM veilig acht. In 2023 waarschuwde het instituut dat Nederlanders via voedsel en drinkwater te veel binnenkrijgen.
Incidenten maken het probleem tastbaar. In België en Nederland werd gewaarschuwd voor te hoge pfas-waarden in eieren van hobbykippen. En in Helmond kwam aan het licht dat een fabriek jarenlang pfoa – een type pfas – had geloosd. Zulke voorbeelden benadrukken hoe actueel de dreiging is.
Leestip: Niet alleen bier: zo dronk men water in de Middeleeuwen
Toch kan het beter. In Limburg worden bij Chemelot ruim zeshonderd stoffen actief gemonitord. Voor elke nieuwe stof moet eerst worden aangetoond hoe schadelijk die is voor water, voordat lozing is toegestaan. Waterbedrijven pleiten voor een dergelijke aanpak in het hele land.
Nieuwe technieken
Niet alleen oppervlaktewater, ook grondwater vraagt om nieuwe zuiveringstechnieken. In Nieuw-Lekkerland staat een hypermoderne installatie van drinkwaterbedrijf Oasen. Hier wordt One-Step Reverse Osmosis (OSRO) toegepast. Onder hoge druk wordt water door membranen geperst die vrijwel alle verontreinigingen tegenhouden – van zout en metalen tot medicijnresten en bacteriën.
Na deze stap is het water zó schoon dat het niet direct bruikbaar is. Het zou leidingen aantasten en zelfs mineralen uit het menselijk lichaam onttrekken. Daarom worden calcium en magnesium toegevoegd, zodat het water veilig en gezond de kraan uitkomt.
Leestip: Deze 6 dorpen verdwenen onder water – hun ruïnes zie je nog steeds
Hoewel OSRO effectief is, kent de techniek nadelen. Het proces kost veel energie en laat een reststroom achter van ongeveer twintig procent van het opgepompte water. Dat concentraat, vol vervuiling, moet apart worden behandeld. Daarmee wordt het probleem niet opgelost maar verplaatst. Volgens Oasen is bronaanpak onvermijdelijk. Nieuwe installaties zijn nodig, maar vergunningen kosten veel tijd – soms wel tien jaar.
Water genoeg, toch tekorten
Nederland en België staan bekend om hun drinkwater van hoge kwaliteit. Toch dreigt er schaarste. In België zorgen een dichte bevolking, verharding van de bodem en klimaatverandering voor dalende grondwaterstanden. Nederland kampt met hoge vraag door landbouw, industrie en bevolkingsdichtheid. Steeds vaker worden sproeiverboden ingesteld om grondwater te sparen.
‘En dat terwijl er eigenlijk water genoeg is,’ zegt Evides-directeur Annette Ottolini. Ze stelt dat er tegenwoordig zelfs meer regen valt dan honderd jaar geleden. Het probleem is dat dit water vaak te snel naar zee stroomt. Als Nederland meer water vasthoudt, kan de grondwatervoorraad worden aangevuld – sommige reserves zijn duizenden jaren oud.
Plannen en besparingen
Zowel Nederland als Vlaanderen zet in op besparing. Vlaanderen verplicht regenwateropvang bij nieuwbouw en haalt zo al een flinke reductie. Het gemiddelde waterverbruik ligt er rond de 94 liter per persoon per dag. Nederland streeft naar 100 liter in 2035 – nu is dat nog 128 liter. Het Nationaal Plan van Aanpak Drinkwaterbesparing moet dat realiseren, onder meer via hergebruik van grijs water.
Leestip: Deze antilope drinkt zijn hele leven geen druppel water
Toch gaat het niet alleen om techniek en beleid. Social designer Fides Lapidaire pleit voor een andere relatie met water. In haar project WaterWinnen laat ze zien hoe alledaagse handelingen bewuster kunnen. Met humoristische ingrepen – zoals punaises op de spoelknop of een altaartje bij de kraan – maakt ze verspilling zichtbaar en bespreekbaar. Haar boodschap: elke druppel telt.
De toekomst van ons drinkwater hangt af van keuzes die we nu maken. Blijven we vertrouwen op steeds duurdere zuivering, of verminderen we verspilling aan de bron? Korter douchen, regenwater gebruiken en bewust omgaan met de kraan: kleine stappen maken groot verschil. Want de veiligheid van ons water wordt niet alleen bepaald in laboratoria en pompstations, maar ook in onze eigen huizen.
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
