Aan het einde van de laatste ijstijd, zo’n twaalfduizend jaar geleden, gaf het smeltende ijs de natuur van Schotland ruim baan. Wilde katten, wolven, lynxen en bruine beren maakten de dienst uit tussen de grove dennenbomen van het Caledonian Forest. Tot de mens zijn intrede deed. In de loop van de eeuwen moest de wildernis wijken voor houtkap en landbouw. Inheemse soorten, zoals everzwijnen, bunzingen en elanden, verdwenen.
Vandaag de dag is nog slechts vier procent van Schotland bebost. Maar nu heeft een groep ngo’s en overheidsinstanties de handen ineengeslagen in een grootscheepse poging om de Schotse natuur haar wilde haren terug te geven.
Het herstel van het Schotse landschap
De Scottish Rewilding Alliance streeft naar het herstel van een derde van het Schotse landschap in 2030, onder meer door bomen te planten en essentiële soorten te herintroduceren. Als het ze lukt, zal Schotland het allereerste land ter wereld zijn waar de natuur ecologisch in haar min of meer oorspronkelijke staat is teruggebracht.
‘Schotland is rijk aan majestueuze landschappen en prachtige valleien, maar de natuur heeft het zwaar te verduren gehad,’ zegt Peter Cairns, directeur van non-profitorganisatie Scotland: The Big Picture. ‘Klimaatverandering is een sterke gemeenschappelijke drijfveer en de reden waarom er zo veel steun is voor rewilding.’
Leestip: Met de trein naar de Schotse Hooglanden - reis naar een afgelegen wildernis
Tot in de jaren tachtig richtten milieuorganisaties zich vooral op het behoud van individuele soorten of specifieke leefgebieden. Inmiddels wordt er op grotere schaal gedacht: natuurbehoud beperkt zich niet tot door mensen geselecteerde soorten, het gaat over landschappen als geheel. Zolang je daar de natuur de vrije loop laat, brengt ze zichzelf in evenwicht, is de gedachte.
Inheemse dier- en plantsoorten spotten
Inmiddels zijn er meer dan zeventig landen waar zelfregulerend natuurherstel wordt toegepast. Schotland is er een van.
Zo zet milieuorganisatie Trees for Life zich al meer dan twee jaar in voor het herstel van Glens Cannich, Affric, Moriston en Shiel, een groep valleien in het hart van de Schotse Hooglanden die samen worden aangeduid als de Affric Highlands.
De komende dertig jaar wil de organisatie de aangetaste veengronden, rivieren en bossen van de Affric Highlands herstellen en afgesneden corridors weer begaanbaar maken voor wilde dieren.
Wandelaars lopen weer kans in de herboren Affric Highlands reeën, sneeuwhazen, woelratten, grootoorvleermuizen, otters en korhoenders tegen te komen – enkele van de vierduizend inheemse dier- en plantensoorten die het gebied rijk is. In 2020 nestelden er voor het eerst sinds de jaren tachtig steenarenden in een van de valleien.
Maar ook elders in de Hooglanden vinden verloren gewaande soorten een nieuw heenkomen. Cairngorms Connect is een van de meest ambitieuze rewildingprojecten van Schotland.
Leestip: Rewilding in Europa - kunnen mens en dier nog vreedzaam samenleven?
De organisatie, die uit een groep lokale landeigenaren bestaat, zet zich in voor het herstel van een subarctisch plateau in het Cairngorms National Park. De landeigenaren willen het landschap, dat zeshonderd vierkante kilometer omspant, terugbrengen naar zijn oorspronkelijke staat, onder meer door rivieren te herstellen en de dennenbossen opnieuw in te zaaien.
De Royal Zoological Society of Scotland heeft 22 wilde katten opnieuw losgelaten in het landschap. Over tweehonderd jaar, zo stelt Cairngorms Connect, moet de natuur op het plateau weer net zo wild en woest zijn als vroeger.
Niet iedereen is blij...
Niet iedereen is te spreken over de herstelstrategieën van organisaties als Trees for Life en Cairngorms Connect. Volgens critici heeft de lokale bevolking van de Hooglanden eronder te lijden.
Als de wilde natuur overal vrijelijk kan woekeren, dan zou traditioneel landbeheer, zoals eeuwenoude vormen van landbouw, visserij, bosbouw en jacht, het onderspit delven. Bovendien zitten er weinig boeren te wachten op loslopend wild tussen hun vee.
Desondanks is er een breed draagvlak voor de overstap naar een wilder Schotland. Hoewel een derde nationaal park nog moet worden aangewezen, heeft de Schotse regering al aangekondigd dat het park hoe dan ook in het teken van natuurherstel zal komen te staan.
Volgens het Schotse agentschap voor natuurbeheer is het natuurtoerisme in het land goed voor veertig procent van het totale inkomen uit toerisme. Met al die nieuw geïntroduceerde soorten, zo wordt gedacht, zou dat percentage nog kunnen stijgen.
Leestip: Wandelen in Schotland? Met deze tips ga je goed voorbereid op pad
Toeristen die een wandeling maken via de Galloway Kite Trail in Kirkcudbrightshire, zien wellicht een van de teruggekeerde rode wouwen rondcirkelen boven Loch Ken. En in de Moffat Hills verblijven inmiddels dertig steenarenden, die van de Hooglanden naar het zuiden van Schotland zijn overgeplaatst.
Het heft in eigen hand
Er zijn ook Schotten die het heft in eigen hand nemen. Zo besloot Paul Lister in 2003 om een voormalig jachtlandgoed in een natuurreservaat te veranderen. Zijn Alladale Wilderness Reserve is 9300 hectare groot en ligt in Sutherland, zo’n uur rijden van Inverness.
Lister heeft onder meer de ambitie om wilde wolven op zijn landgoed te herintroduceren – een soort die in 1680 uitstierf in Schotland als gevolg van overbejaging. Intussen heeft Lister een miljoen inheemse bomen laten planten en een fokcentrum voor wilde katten opgericht.
‘We bieden nu een onderkomen aan een gezonde populatie eekhoorns, dassen, boommarters, alpensneeuwhoenders, fazanten en forellen,’ zegt Lister. ‘Het is slechts een kwestie van tijd tot de wolf zich erbij voegt.’
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
