Jikke van Wijnen bereidt een wetenschappelijke publicatie voor over de manier waarop microplastics wereldwijd via rivieren naar zee worden getransporteerd. Ze maakt daarbij een onderscheid naar verschillende bronnen: plastic zwerfafval bijvoorbeeld, dat in de stroom kan degraderen tot kleine plasticfragmentjes; of microplastics die via het riool in het oppervlaktewater belanden, zoals de textielvezels uit de kleding die we dragen en wassen.
“Maar ik heb een druk leven en doe ook gewoon mijn boodschappen bij de supermarkt. En dan belanden er toch vaak plasticverpakkingen in mijn mandje.” Van Wijnen, als docent milieuwetenschappen verbonden aan de de faculteit Management, Science and Technology van de Open Universiteit, kent de problematiek zeer goed, maar zelfs voor haar blijkt het lastig om haar leven plasticarm in te richten, bedoelt ze maar.
Van Wijnen probeert de toekomst te voorspellen. Preciezer gezegd: ze berekent hoeveel microplastics er mondiaal in zee zullen belanden in het jaar 2050 – bijvoorbeeld als we doorgaan met het huidige consumptie- en wegwerpmodel (het business as usual-model, noemt ze dat). Microplastics maken deel uit van de gevreesde plastic soep, die dan sterk zal blijven groeien, met alle gevolgen voor mariene ecosystemen van dien.
Maar, zo berekende Van Wijnen, ook als er maatregelen worden getroffen om microplastics weg te vangen voor ze in zee uitspoelen blijft de hoeveelheid ervan in zee toenemen. Pas als er wereldwijd werkelijk strikte milieumaatregelen worden getroffen, goede riolering wordt aangelegd en degelijke rioolwaterzuivering wordt toegepast, dan kan de uitstroom van microplastics in zee daadwerkelijk worden gereduceerd.
Waterzuivering
Van Wijnen, betrokken bij de onderzoeksgroep Plastic van de vakgroep Science aan de Open Universiteit, gaat haar studie later dit jaar aan een wetenschappelijk tijdschrift sturen. Een eerste versie heeft ze nu al klaarliggen op haar werktafel.
Ze wijst op een print een wereldkaartje aan. Op basis van het welvaartsniveau is daarop de wereld in zes grote blokken verdeeld. West-Europa en Noord-Amerika vormen samen één blok en aan de kleur op de kaart te zien is het transport van microplastics door rivieren naar zee hier relatief gering. Zuidoost-Azië daarentegen kleurt nagenoeg volledig rood: daar belanden enorme hoeveelheden microplastics in de zee – een ‘hotspot’ van microplasticvervuiling, noemt Van Wijnen de regio. Net als bijvoorbeeld delen van Zuid-Amerika en Afrika: die kleuren bijna net zo rood op het kaartje.
De toekomst laat zich lastig voorspellen, erkent Van Wijnen. Bij het bepalen van plasticstromen zijn in haar model vier factoren doorslaggevend, zegt zij, en van de toekomstige ontwikkeling van elk van die factoren probeert ze een beredeneerde inschatting te maken: bevolkingsdichtheid, afvalverwerking, aansluiting van de bevolking op riolering en de aanwezigheid van rioolwaterzuivering.
“Plastic afval dat in rivieren belandt, wordt maar voor een klein gedeelte in de rivier omgezet in microplastics. Veel plastic afval eindigt daarom uiteindelijk in zee. De microplastics die in de rivieren worden gevormd of er via het riool terechtkomen, klonteren vaak samen met algen en zakken dan naar de bodem. Een deel ervan blijft liggen in het riviersediment.”
In Azië is, net als in Afrika, de afvalverwerking nu nog vaak onvoldoende. Talloze huishoudens zijn er nog niet op de riolering aangesloten, laat staan dat het afvalwater er goed wordt gezuiverd om microplastics af te vangen. “In die regio’s is enorme winst te boeken door zulke basiszaken goed te regelen”, zegt Van Wijnen. Ze wijst het aan op een ander kaartje, dat de uitstroom van microplastics in 2050 laat zien als al die zaken wel goed zijn geregeld. De rode vlekken zijn geel of groen geworden. “Met alle aandacht voor sanitatie van de laatste jaren is dit scenario zeker niet onrealistisch.”
Minder verbruiken
Bij ons in Europa en in Noord-Amerika wordt het afval in het algemeen goed ingezameld en verwerkt. De bevolkingsdichtheid is er niet zo hoog als in de verstedelijkte kustgebieden in Zuidoost-Azië, terwijl vrijwel iedereen op het riool is aangesloten en het rioolwater bovendien goed wordt gezuiverd.
“Het plasticprobleem is complex omdat het overal een andere aanpak vereist. Eigenlijk moeten we in de westerse wereld gewoon minder plastic gebruiken. Ook al weten we nog niet eens precies hoe erg het eigenlijk is dat er zoveel plastics in zee belanden. Juist omdat we dat nog niet weten, is het niet verstandig om ze verder te verspreiden. Want stel dat we op een dag precies in kaart hebben gebracht dat microplastics zeer schadelijk zijn, dan kunnen we het nooit meer terugdraaien."
”#STOPMETPLASTIC
National Geographic voert de hele maand juni actie tegen het gebruik van wegwerpplastic. Onder de hashtag #STOPMETPLASTIC worden kijkers, lezers en volgers opgeroepen om een aantal kunststofproducten voortaan te mijden, zoals wattenstaafjes, plasticzakjes, rietjes en wegwerpservies.
“Je kunt het je bijna niet voorstellen, maar zoiets kleins als een rietje is al enorm vervuilend, in de aantallen waarin consumenten die gebruiken en onderzoekers die vervolgens terugvinden op het strand”, zegt Van Wijnen. Zelf gaat ze de uitdaging overigens graag aan. Er zijn al rietjes van karton, zegt ze, en bovendien: “Zo moeilijk is het niet om zonder rietje te drinken.”
Hoewel ook in het meest optimistische scenario voor 2050 nog altijd plasticvervuiling zal plaatsvinden, is de onderzoekster hoopvol. De consument kan nieuw gedrag aanleren. “Kijk naar plastictasjes. Daar is het kantelpunt volgens mij nu wel bereikt. Men begrijpt dat het not done is om al je boodschappen in plastic te vervoeren.”
Een andere bron van hoop vormen de vaak jonge ontwerpers die allerlei oplossingen verzinnen voor het plasticprobleem. “De Great Bubble Barrier spreekt erg tot mijn verbeelding. Op de rivierbodem liggen buizen waaruit een gordijn van luchtbellen omhoog worden geblazen. Schepen kunnen er ongestoord doorheen varen, maar zwerfplastic wordt zo naar de oevers gedreven, waar het kan worden weg geschept. Heel inventief.
Andere ontwerpers hebben een soort overloopsysteem in paddenstoelvorm bedacht: plastic stroomt er in, maar kan er niet meer uit. Nadeel is dat je er af en toe naartoe moet varen om de paddenstoel leeg te halen, maar ontzettend mooi dat zoveel jonge mensen werken aan een oplossing.”
Ook haar eigen studenten aan de Open Universiteit dragen vaak verrassende oplossingen en inzichten aan. En die zullen hard nodig zijn om de zee gezond te houden.
Wilt u ook actief worden in de strijd tegen plastic afval? Kijk eens naar een studie natuurwetenschappen.
