Het was in 2009 dat Carsten Braun de Venezolaanse Andes voor het eerst bezocht. Hij en zijn vrouw wilden daar de Pico Humboldt – de op één na hoogste berg van het land – beklimmen en besloten een gps-ontvanger mee te nemen om een kleine gletsjer op te meten. “Het was een onderneming met een minibudget,” vertelt hij over de uitdagende klim naar het ijsveld.
Braun is professor in de geografie aan de Westfield State University in Massachusetts en heeft de Humboldt-gletsjer sindsdien nog een paar keer bezocht. Bij zijn laatste onderzoek, zes jaar geleden, was de gletsjer zichtbaar geslonken.
Om een idee te geven van de aanblik van de gletsjer “moet je je voorstellen dat er een pannenkoek over de berghelling ligt gedrapeerd,” zegt Braun over dit “behoorlijk dunne stuk ijs”, dat minder dan twintig meter dik is. Wie helemaal om de gletsjer heen zou lopen, zou maar anderhalve kilometer onderweg zijn.
De Humboldt-gletsjer behoorde ooit tot de vijf grote tropische gletsjers van dit land en ligt verscholen in de Sierra Nevada de Mérida, in het westen van Venezuela. Maar door de klimaatverandering loopt Venezuela nu voorop in een grimmige race tussen landen – waaronder ook Tanzania en China – die hun gletsjers het snelst kwijtraken. Wat we hier zien, is volgens Braun “misschien wel de zwanenzang van de Humboldt-gletsjer.”
Door een combinatie van politieke onrust en geldgebrek is dit stukje ijs vrijwel vergeten. Verwacht wordt dat Venezuela’s laatste gletsjer in de komende twintig jaar geheel verdwenen zal zijn, zonder dat wetenschappers hem goed en wel hebben kunnen bestuderen.
Snelle afsmelting
Wereldwijd gezien vormen de gletsjers buiten de ijskappen van Groenland en Antarctica slechts één procent van alle ijsvelden, zegt Alex Gardner, een onderzoeker van het Jet Propulsion Laboratory van de NASA die zijn vakgebied omschrijft als “alle ijzige dingen.” De bijdrage die deze gletsjers aan bijvoorbeeld de stijging van de zeespiegel leveren, is niet groot. Maar omdat veel van deze gletsjers zich in gebieden bevinden waar de temperaturen geregeld boven het vriespunt komen, zijn ze gevoeliger voor temperatuurschommelingen.
Het Andesgebergte telt meer dan 95 procent van alle tropische gletsjers in de wereld. In sommige landen, zoals Peru en Colombia, zijn deze ijsmassa’s belangrijke waterbronnen – voor drinkwater, waterkracht en landbouw. Daarom zal het verlies van deze bronnen toch een grote invloed hebben. Sinds de jaren zeventig van de vorige eeuw zijn de gletsjers in de hele regio snel aan het slinken.
“Eerlijk gezegd was ik verrast dat er nog gletsjers in Venezuela waren,” zegt Gardner.
Tot nu toe was alleen in 1971 en 1992 veldonderzoek gedaan naar de gletsjers van Venezuela, en wel door wijlen Carlos Schubert, een van de meest vooraanstaande Venezolaanse geologen. In de tijd die verstreek tussen de publicatie van de twee onderzoeken van Schubert, zijn vier gletsjers geheel verdwenen.
In 2013 deden Braun en Maximiliano Bezada, een leerling van Schubert, samen onderzoek naar de meest recente metingen van de Humboldt-gletsjer. Volgens schattingen uit 2011 bedroeg de oppervlakte van de gletsjer niet meer dan ruim tien hectare, een afname van zo’n vijf hectare sinds Brauns eerste bezoek in 2009. In die periode verschenen er talloze scheuren in de gletsjer en stroomde smeltwater uit de voet van de gletsjertong.
Dertig jaar geleden zag het ijs er nog solide uit, zegt Bezada, een gepensioneerde professor in de geomorfologie aan het Instituto Pedagógico de Caracas van de Universidad Pedagógica Experimental Libertador, en een van de weinige wetenschappers in Venezuela die de Humboldt-gletsjer heeft bestudeerd. “Nu ziet hij er ziek uit,” zegt hij. “Hij zal heel snel afsterven.”
Volgens Gardner is de opwarming van de aarde de grootste boosdoener achter het afsmelten van de gletsjers. “Uit voorspellingen van computermodellen blijkt dat ze zich verder terug zullen trekken. De vraag is met hoeveel en hoe snel,” zegt hij.
Lagergelegen gletsjers als de Humboldt zijn kleiner en kwetsbaarder, dus zullen ze waarschijnlijk het snelst afsmelten, legt hij uit.
Von Humboldt
Het eeuwige ijs in het Venezolaanse deel van het Andesgebergte werd voor het eerst in 1560 in bronnen vermeld. Tijdens een Andes-expeditie in 1941 beschreef de mijnbouwgeoloog en verwoede bergbeklimmer A.E. Gunther de Humboldt-gletsjer als de “grootste in deze contreien” en meende dat de ijsmassa “na verse sneeuwval een schitterend skigebied kan zijn.”
De berg die de gletsjer voedt, is vernoemd naar de negentiende-eeuwse natuuronderzoeker en ontdekkingsreiziger Alexander von Humboldt. Toen Von Humboldt in 1799 langs de met groene palmen en bananenbomen begroeide kust van Venezuela voer, zag hij een groep bergen in de verte tot in de wolken oprijzen.
Von Humboldt was hier ook getuige van de verwoestende uitwerking van ontbossing ten behoeve van de plantages in de Spaanse kolonie. Hij werd daarmee de eerste natuurwetenschapper die een verband legde tussen menselijke activiteiten en klimaatverandering.
De naturalist beschreef hoe de belangrijkste functies van het ecosysteem van een bos – van de opslag van zoetwater tot het behoud van de bodem – in verband stonden met het bredere klimaatsysteem. Terwijl de meeste mensen in deze tijd vonden dat de mens de natuur moest overheersen en voor eigen gewin moest uitbuiten, waarschuwde Von Humboldt dat we de uitwerking van menselijke activiteiten op de natuur eerst moesten onderzoeken.
Zoals Andrea Wulf in haar biografie van Von Humboldt, The Invention of Nature, schrijft: “De gevolgen van het ingrijpen door de menselijke soort waren volgens Von Humboldt ‘onmeetbaar’, en ze zouden rampzalig kunnen worden als ze de wereld op zo’n ‘nietsontziende’ wijze zouden blijven verstoren.”
Al in 1925 – en in de jaren negentig van de vorige eeuw, door Schubert – hadden wetenschappers een verband gelegd tussen de vervuiling door de mens van de Venezolaanse stad Mérida en de potentiële gevolgen voor de naburige gletsjers, die zich sinds de waarschuwing van Von Humboldt, tweehonderd jaar geleden, gestaag hebben teruggetrokken.
Metingen
Tegenwoordig zijn bergbeklimmers de enigen die dichtbij genoeg komen om de gletsjer te bestuderen. Internationale wetenschappers komen er niet meer, omdat ze geen onderzoek willen doen in een land dat als te gevaarlijk wordt beschouwd.
Voeg daarbij het feit dat de Humboldt-gletsjer niet tot de spectaculairste landschapskenmerken behoort – niet meer dan een stipje vergeleken met de reusachtige ijsvelden van Patagonië – en het wordt duidelijk waarom er geen geld is voor onderzoek in dit gebied.
In zijn tijd had Schubert – die een uitgave van Von Humboldts reisverslagen uit 1815 tot zijn belangrijkste bezittingen rekende – aangedrongen op het meten van de terugtrekking van de Venezolaanse gletsjers, iets wat ook door Bezada en Braun wordt bepleit. Maar zo’n onderzoeksprogramma is nooit van de grond gekomen.
Het afsmelten van de gletsjer kan gedeeltelijk per satelliet worden gevolgd, maar de ijsmassa is inmiddels zó klein geworden dat de algemeen beschikbare gegevens van de Landsat-satellieten een te lage resolutie hebben om er gedetailleerde informatie aan te ontlenen, zegt Braun.
‘Geheel symbolisch’
De Humboldt-gletsjer wordt door Braun en Bezada omschreven als een “glaciologische anomalie” en zou waarschijnlijk al jaren geleden zijn verdwenen als hij niet aan de schaduwrijkere kant van de berg had gelegen. En omdat de gletsjer al zo klein is, zullen de gevolgen voor de watervoorziening verwaarloosbaar zijn.
“Op dit punt is hij geheel symbolisch geworden,” zegt Gardner over de wegsmeltende gletsjer. “Dit is wat het verhoogde CO2-gehalte in de atmosfeer doet.”
Braun is het daarmee eens. Volgens hem staat Mérida bekend als het Boulder (Colorado) van Venezuela. Voor de mensen in de omgeving maakt de gletsjer “deel uit van hun identiteit; het hoort bij deze bergen dat als je hier omhoogkijkt, je ijs ziet liggen.”
“Maar wanneer hij er niet meer is, zal hij nooit meer terugkomen.”
Lees ook: 'Klimaatverandering zet Antarctica op z'n kop'.
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
