De zestienjarige klimaatactiviste Greta Thunberg zeilde met een CO₂-neutrale boot de Atlantische Oceaan over. Dat deed ze om een statement te maken tegen de miljoenen tonnen kooldioxide die elk jaar door vliegtuigen worden uitgestoten. Als je deze vakantieperiode ongeveer tien uur vliegt, komt er door je reis maar liefst een metrische ton oftewel duizend kilo koolstof in de atmosfeer terecht.

Wie zich schuldig voelt over deze klimaatopwarmende CO₂-uitstoot, is misschien snel geneigd om een CO₂-compensatie te kopen. Het afgelopen jaar is er op Google veel vaker gezocht op ‘CO₂-compensatie’. En volgens de verkopers ervan is de verkoop flink toegenomen.

Cool Effect is een zo’n verkoper van CO₂-compensaties. Het bedrijft zegt dat de individuele aankopen van compensaties sinds mei met zevenhonderd procent zijn gestegen. Gold Standard, een organisatie die programma’s voor CO₂-compensaties certificeert, heeft individueel aangekochte compensaties het afgelopen jaar zien verviervoudigen.

De marktgerichte benadering om uitstoot te verminderen is echter niet zonder kritiek. Volgens sommigen leidt de focus op individuele acties af van verbeteringen die meer impact hebben, zoals een regulering van de industrie.

Op dit moment praten de landen die het klimaatakkoord van Parijs hebben ondertekend over regels voor een internationale CO₂-markt voor het kopen en verkopen van CO₂-krediet. Deskundigen zeggen echter dat deze regels alleen betrekking hebben op grootschalige vervuilers en niet op personen die goedkope compensaties kopen.

Er is geen overheidstoezicht op de compensaties die je voor een vlucht koopt en ze zijn niet allemaal even transparant. Heb je last van vliegschaamte en wil je compensatie kopen om je minder schuldig te voelen? Dit moet je weten.

Wat zijn CO₂-compensaties?

Marisa de Belloy, CEO van Cool Effect, ziet klimaatkwesties als een wiskundig probleem.

Een compensatie die op de website van het bedrijf wordt gekocht, staat volgens haar “gelijk aan één [metrische] ton CO₂die niet is uitgestoten. De term compensatie houdt in dat je met die ton de ton compenseert die wel in de atmosfeer terecht is gekomen.”

De emissiereducerende programma’s van het bedrijf bestaan onder meer uit het planten van bomen en gemeenschappen voorzien van schone fornuizen.

Als je meer wilt compenseren dan alleen je vlucht, kun je 8,50 dollar betalen voor een programma in Honduras. Hier worden potten boven open vuren vervangen door op maat gemaakte bakstenen fornuizen, zodat minder hout nodig is om maaltijden te bereiden en de rook via een schoorsteen wordt afgevoerd. Cool Effect schat dat de CO₂-uitstoot per jaar door één nieuw fornuis met drie metrische ton kan afnemen.

Je kunt het geld toch ook doneren aan een liefdadigheidsorganisatie die fornuizen bouwt?

“Als je een compensatie koopt, draag je aantoonbaar bij aan een afname van de CO₂-uitstoot,” aldus De Belloy. “Geef je geld aan een grote non-profitorganisatie, dan weet je niet precies waar dat naartoe gaat.”

Vrijwillig gekochte CO₂-compensaties zijn iets anders dan de CO₂-kredieten van een emissiehandelsysteem, ook wel cap-and-trade-systeem genoemd. Op grond van die regelgeving kan een bedrijf dat minder uitstoot dan de wettelijk voorgeschreven limiet een ‘krediet’ verkopen aan een bedrijf dat een wettelijke limiet overschrijdt en daardoor mogelijk een boete zou moeten betalen.

Wat zijn de valkuilen?

“Consumenten en bedrijven moeten eerst proberen hun uitstoot terug te brengen voordat ze compensaties gaan kopen voor een uitstootreductie die niet haalbaar of op korte termijn niet kosteneffectief is,” zegt Kelley Kizzier, deskundige op het gebied van CO₂-markten bij het Environmental Defense Fund.

“Er worden veel dubieuze compensaties aangeboden,” voegt ze eraan toe, “en het is niet altijd makkelijk om wegwijs te worden in de soms schimmige wereld van de compensaties.”

Om echt iets aan de CO₂-uitstoot te doen, moeten de compensatieprojecten volgens De Belloy een ‘aanvullend’ voordeel opleveren, waar zonder geld van CO₂-compensatiebedrijven geen sprake van zou zijn.

Stel dat iemand geld krijgt om een bos te behouden. Er is dan sprake van een compensatie als dat bos oorspronkelijk zou worden gekapt voor projectontwikkeling. De landeigenaar die de inkomsten van de houtkap nodig had, krijgt vervolgens geld om de bomen te laten staan. Als het bos helemaal niet werd bedreigd, zou de betaling aan de landeigenaar niet als een compensatie gelden, omdat het geld geen aanvullend voordeel opleverde. Het bos zou immers niet worden gekapt.

Je weet ook niet hoelang een project dat met CO₂-compensatie is gekocht, zal duren. In een onderzoek van ProPublica dat eerder dit jaar is gepubliceerd, worden verschillende voorbeelden gegeven van CO₂-kredietprogramma’s die de kap van tropische bossen niet hebben kunnen tegengaan.

Om een bos tegen ontbossing te beschermen, moeten de opbrengsten van CO₂-compensaties aantrekkelijker zijn dan de vaak lucratieve sectoren die tot ontbossing leiden, zoals de veehouderij en sojateelt. Voor land dat een jaar duurzaam wordt beheerd, kan het jaar erop andere politieke bereidheid of nieuw beheer gelden.

Hoe vind je een betrouwbaar bedrijf?

“Toen compensaties in de jaren negentig voor het eerst op de markt kwamen, was er sprake van een wild-westtoestand. De programma’s waren heel verschillend,” zegt Peter Miller, deskundige op het gebied van CO₂-compensaties bij de National Resources Defense Council.

Na het Kyoto-protocol, een internationaal klimaatverdrag dat in 1992 werd getekend, kwamen compensaties op de politieke agenda te staan. Volgens Miller heeft echter de toenemende bewustwording van klimaatverandering tot hun huidige populariteit geleid.

Hoewel er enige regulering is, vindt deze voornamelijk plaats door onafhankelijke certificeringsinstanties zoals Gold Standard en Green-e. In de Verenigde Staten is er geen federale wetgeving voor CO₂-compensaties die door personen kunnen worden gekocht.

Miller: “Als een persoon een compensatie wil verkopen en vervolgens iemand vindt die deze wil kopen, kan die transactie niet worden tegengehouden.”

Hij wijst erop dat consumenten die een compensatie willen kopen, moeten controleren of projecten worden gekeurd door andere partijen die actief toezicht houden op projecten en waarborgen dat deze echt voor een emissiereductie zorgen.

Leveren ze iets op?

“Compensaties moeten niet worden gezien als alternatief voor wettelijke vereisten,” aldus Miller. Hij benadrukt dat vooral ambitieuze internationale afspraken voor een afname van de CO₂-uitstoot zullen zorgen.

Op wereldschaal stelt een vlucht van één persoon weinig voor. Volgens de Amerikaanse Energy and Information Administration zorgde door kolen opgewekte elektriciteit in 2018 alleen al voor een CO₂-uitstoot van meer dan een miljoen metrische ton.

Maar in het dagelijks leven van een persoon is vliegen verreweg een van de meest CO₂-intensieve activiteiten. Tijdens één vlucht wordt net zoveel CO₂uitgestoten als tijdens een rit van meer dan drieduizend kilometer.

Wanneer vliegen onvermijdelijk is, kan de hoeveelheid CO₂die in de atmosfeer terechtkomt technisch gezien worden gereduceerd met compensaties van een betrouwbare leverancier.

De Belloy verwacht dat Cool Effect zal blijven groeien. Dat komt volgens haar door een toenemende ontevredenheid over overheden en bedrijven die er maar niet in slagen om klimaatverandering aan te pakken. Burgers voelen zich genoodzaakt zelf actie te ondernemen.

“De mensen beginnen te begrijpen dat we het echt samen zullen moeten doen,” zegt ze.

Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com