Het Noord-Amerikaanse westen is niet de enige regio in de wereld die deze zomer in brand staat. Duizenden kilometers verderop, in Siberië, heeft het droge weer tot enorme bosbranden geleid, waarbij reusachtige rookwolken zijn ontstaan en honderden miljoenen tonnen van het broeikasgas CO2 in de atmosfeer terecht is gekomen.
Bewoners van de regio, onder wie veel boeren, hebben de strijd tegen de branden zelf ter hand genomen terwijl ze verwoede pogingen doen om zoveel mogelijk van hun oogsten binnen te halen voordat hun gewassen door de vlammen worden verzwolgen.
Siberië mag dan vooral bekend staan om zijn bitterkoude winters, maar natuurbranden zijn in deze regio niet ongebruikelijk. Maar in de afgelopen paar zomers zijn deze natuurbranden ongekend groot geweest, vooral in de Republiek Sacha (Jakoetië), een autonome regio in het uiterste noordoosten van Rusland met een oppervlakte die tweemaal die van Alaska beslaat. In 2020 waren de natuurbranden in Jakoetië intenser dan gebruikelijk. Bij de branden kwam tussen juni en augustus meer CO2 vrij dan op enig ander moment sinds 2003, toen men satellietgegevens over de uitstoot van broeikasgassen begon te verzamelen.
Het bosbrandseizoen van 2021 in Siberië, dat eind april begon en half juni in een stroomversnelling raakte, zal mogelijk tot eind oktober duren. Maar uit gegevens van het Europese programma voor aardobservaties Copernicus blijkt dat er bij de bosbranden van deze zomer in Jakoetië nu al meer dan tweemaal zoveel CO2 is vrijgekomen dan in heel 2020 en dat de hoeveelheid warmte die bij de branden is afgegeven vijfmaal zo hoog is als het langjarig gemiddelde.
“Siberië wordt altijd door grote bosbranden geteisterd,” zegt Jessica McCarty, bosbrandecologe aan de Miami University in Ohio. “En het gebied kent extreme bosbrandseizoenen. Maar als ik met collega’s praat die in Siberië wonen, zeggen ze dat deze branden niet in het normale patroon passen zoals ze dat uit het verleden kennen.”
Wereldwijde rookontwikkeling
Het bosbrandseizoen van dit jaar is sterk aangewakkerd door het uitzonderlijk warme weer, zoals dat ook al in 2020 is gebeurd. Sinds het einde van het afgelopen voorjaar zijn er in het noordoosten van Rusland temperaturen gemeten die ruim boven het langjarig gemiddelde lagen, onder meer tijdens een hittegolf waarbij half juni alle plaatselijke warmterecords werden gebroken. Hoewel er dit jaar niet zulke extreme temperaturen zijn gemeten als in juni 2020, toen een hittegolf ervoor zorgde dat de temperatuur in het Noordpoolgebied voor het eerst sinds het begin van de metingen tot boven de 100 graden Fahrenheit (37,7 graden Celsius) steeg, hebben het zachte voorjaar en de ongebruikelijk droge bodem in sommige gebieden volgens McCarty geleid tot zeer uitgestrekte bosbranden.
In tegenstelling tot vorig jaar, toen de Siberische natuurbranden zich uitzonderlijk ver over de noordelijke toendra verbreidden, concentreren de bosbranden van dit jaar zich in de zuidelijker gelegen taigawouden, die overwegend uit dennen, sparren en lariksen bestaan. Volgens de Woudluchtbewaking, het Russische agentschap voor staatsbosbeheer, is in Jakoetië sinds het begin van het bosbrandseizoen al ruim zes miljoen hectare aan bosgebied in vlammen opgegaan – bijna tweemaal de oppervlakte van Nederland. “Het is zeker een van de ergste jaren voor Jakoetië,” schrijft de Russische bosbrandwetenschapper Elena Koekavskaja in een e-mail. Volgens haar is de totale oppervlakte aan verbrand natuurgebied nu al zo groot als het totale verbrande oppervlak in heel 2020.
De rook die bij deze bosbranden vrijkomt, heeft dorpen opgeslokt en daglicht geblokkeerd. De met roet gevulde lucht maakt het ademhalen zwaar, terwijl de hemel boven het gebied een apocalyptische rode kleur heeft aangenomen.
Die rook is niet boven Siberië blijven hangen. In de eerste week van augustus trokken twee reusachtige rookpluimen direct over de Noordpool en drongen tot in Canada door. Volgens Zack Labe, klimaat- en atmosfeerwetenschapper aan de Colorado State University, is het “tamelijk gewoon” dat rookslierten van bosbranden ’s zomers rond de Noordelijke IJszee circuleren.
“Veel ongebruikelijker is dat grote rookpluimen direct over de Noordpool drijven en zich feitelijk rond de hele Poolcirkel uitstrekken,” zegt hij.
Als donkere roetdeeltjes op het pakijs van het Noordpoolgebied worden afgezet, zal dat ijs meer warmte van de zon absorberen, waardoor het afsmelten van het ijs wordt versneld. Maar de meeste rook die onlangs over de Noordpool is gedreven, is hoog in de atmosfeer blijven hangen, zegt Mark Parrington, hoofdwetenschapper bij de Copernicus Atmospheric Monitoring Service (CAMS), een programma waarmee wereldwijd bosbranden in de gaten worden gehouden. Volgens hem zorgt de rook daar tijdelijk voor een verminderde zonnestraling op het aardoppervlak, wat een kortstondige, zeer plaatselijke afkoeling veroorzaakt.
Het bepalen van de bredere gevolgen van de zeldzame rookpluimen voor het pakijs is “een van de vele uitdagingen die we moeten overwinnen om inzicht te krijgen in al de complexe klimaat-feedbacks en -wisselwerkingen die zich in het Noordpoolgebied afspelen,” zegt Labe.
Gevolgen voor het klimaat
De branden van dit jaar hebben een nog belangrijker gevolg voor het klimaat: de CO2 die door de branden in de atmosfeer terechtkomt. Uit gegevens van de CAMS blijkt dat bij bosbranden in Jakoetië tussen 1 juni en 15 augustus bijna achthonderd miljoen metrische ton CO2 is vrijgekomen, vergelijkbaar met de totale jaarlijkse CO2-uitstoot van Duitsland, de op drie na grootste economie ter wereld.
Volgens Parrington is in deze schatting alleen de koolstof meegeteld die bij de verbranding van vegetatie is vrijgekomen. De werkelijke hoeveelheid vrijgekomen CO2 zou nog veel groter kunnen zijn als blijkt dat de bosbranden ook tot ondergrondse branden in de koolstofrijke bodem van de regio hebben geleid.
En dat is precies wat er nu lijkt te gebeuren. Volgens Amber Soja, een assistent-fellow van het National Institute of Aerospace die de ontwikkeling van de bosbranden heeft gevolgd, zijn bij veel van de zware bosbranden van deze zomer ook lagen organisch materiaal in de bodem in brand geraakt. Deze bodems vormen een soort isolatielaag voor de eronder gelegen permafrost of permanent bevroren ondergrond. Als die isolatielaag opbrandt, begint de permafrost door de hitte van de bosbranden te ontdooien, waardoor er nog meer brandstof voor de bosbranden beschikbaar komt en het vuur dieper in de bodem kan doordringen.
Bij bodembranden komen grote hoeveelheden koolstof, die daar honderden of duizenden jaren opgeslagen hebben gelegen, in de atmosfeer vrij. Daarnaast zullen deze natuurbranden volgens Soja de permafrostlaag verdiepen die alleen in de zomermaanden ontdooit, waardoor er “schade op langere termijn” wordt aangericht aan de opslag van koolstof in de permafrost.
Die schade zal nog worden vergroot door de achtergrondwarmte van de opwarmende atmosfeer. Aan de hand van klimaatmodellen wordt voorspeld dat het Russische Noordpoolgebied met maar liefst vijf graden Celsius kan opwarmen, zelfs als de opwarming van de aarde als geheel wordt beperkt tot de temperatuurstijging van maximaal twee graden Celsius die in het Akkoord van Parijs wordt nagestreefd. Nu al is het hoge noorden van Siberië een van de snelst opwarmde regio’s van de planeet.
De permafrost die door de branden van dit jaar is ontdooid en in de loop der jaren door een combinatie van navolgende bosbranden en de opwarming van de aarde verder zal ontdooien, valt daardoor ten prooi aan bodemmicroben die het organische materiaal in de bodem zullen afbreken en daarbij niet alleen extra CO2 zullen produceren maar ook grote hoeveelheden methaan, een broeikasgas dat op een tijdschaal van honderd jaar ongeveer dertigmaal krachtiger is dan CO2.
De gevolgen van de uitstoot van broeikasgassen uit de ontdooiende permafrost zal nog tientallen jaren lang door het hele klimaatsysteem blijven galmen, zegt Merritt Turetsky, directrice van het Institute of Arctic and Alpine Research van de University of Colorado in Boulder. Momenteel zijn er nog niet genoeg gegevens om te kunnen zeggen hoe groot die gevolgen precies zullen zijn. “We hebben nog jaren nodig om over robuuste cijfers te kunnen beschikken,” zegt zij.
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
