Onder Antarctica ligt een meer, ongeveer half zo groot als België, dat volledig is afgesloten van de buitenwereld – en dat al minstens vijftien miljoen jaar. Geen zonlicht, geen frisse lucht, geen contact met het aardoppervlak. Dit is het Vostokmeer, verstopt onder een vier kilometer dikke laag ijs: een van de meest mysterieuze plekken op aarde.
Sinds de jaren zestig werd het bestaan van het Vostokmeer vermoed op basis van seismische metingen door de Sovjet-Unie. In 1996 werd dit definitief bevestigd met radarbeelden van Britse en Russische onderzoekers. Sindsdien is het meer uitgegroeid tot een wetenschappelijke obsessie.
Microben die nergens anders voorkomen
In 2012 bereikten Russische onderzoekers het ondergrondse meeroppervlak met een boorinstallatie die speciaal was ontworpen om bevriezing te voorkomen. Toen ze watermonsters naar boven haalden, vonden ze daarin sporen van bacterieel DNA. Het zou gaan om microben die nergens anders op aarde zijn aangetroffen.
Leestip: Waarom het Baikalmeer in Rusland van onschatbare waarde is voor de planeet
Toch waren veel collega-wetenschappers sceptisch over dit nieuws: mogelijk was het monster besmet geraakt met moderne bacteriën tijdens het boren. De boorinstallatie was namelijk gevuld met kerosine en freon, een methode die niet onomstreden was vanwege het risico op besmetting. Tot op heden is niet onomstotelijk vastgesteld of er echt unieke levensvormen in het meer huizen.
Bedreiging voor de aarde óf voor het meer?
Toch houdt het Vostokmeer de gemoederen nog altijd bezig. Door miljoenen jaren van isolatie hadden micro-organismen de kans zich volledig onafhankelijk te ontwikkelen. Sommigen vrezen zelfs dat deze ‘vreemde’ microben een bedreiging voor het leven op aarde vormen als ze eenmaal ontsnappen naar het oppervlak.
Toch hoef je je nu niet ineens zorgen te maken over ons voortbestaan. Het risico dat het meer een soort doos van Pandora is, is klein – maar het is ook niet onmogelijk. Wetenschappers maken zich juist meer zorgen over de omgekeerde route: dat wij, met onze instrumenten en bacteriën, dit fragiele ecosysteem onherstelbaar beschadigen.
Leestip: Hoe diep kun je in de aarde boren? De Sovjet-Unie testte het
Door de bezorgdheid over contaminatie, maar ook logistieke en financiële beperkingen, vinden er momenteel geen nieuwe boringen plaats die het meer bereiken. De laatste boring die met het meer in contact werd gebracht, vond plaats in 2015. De focus ligt nu op analyse van eerder verkregen data en monsters. Rusland heeft wel aangekondigd een nieuw, schoner boorsysteem te willen ontwikkelen, maar dat project is nog niet afgerond.
Venster naar andere werelden
Het Vostokmeer is ook een venster naar andere werelden. Onder het ijs van Jupiters maan Europa en Saturnus’ maan Enceladus bevinden zich vermoedelijk vergelijkbare, donkere oceanen. Als er leven in het Vostokmeer kan bestaan, kan dat ook elders in het zonnestelsel.
Leestip: Dit zijn 5 van de huiveringwekkendste meren ter wereld
Maar wat zich precies afspeelt in de duistere diepte van het Vostokmeer blijft vooralsnog een raadsel. Zoals wel vaker in de wetenschap geldt dat de vraag mogelijk interessanter is dan het antwoord. Dat is misschien ook wel het intrigerendste aan dit mysterieuze meer: het herinnert ons eraan hoe weinig we eigenlijk nog weten van onze eigen planeet.
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
