Op het Russische schiereiland Kola, niet ver van de grens met Noorwegen, ligt een vergeten stuk Sovjetgeschiedenis verborgen onder een verroest luik. Wie het zou openen, kijkt niet in een bodemloze put, maar wel in het diepste gat dat ooit door mensen is gegraven: ruim twaalf kilometer.
Het ‘superdiepe boorgat van Kola’ is een technisch wonder én een mysterieus relikwie van de Koude Oorlog. De allereerste plannen voor het project dateren uit begin jaren zestig, toen het werd toegewezen aan de ‘Interdepartementale Wetenschappelijke Raad voor de Studie van het Binnenste van de Aarde en Superdiep Boren’. Na het selecteren van een geschikte locatie, werd in 1970 gestart met de werkzaamheden.
Wedloop met de Amerikanen
Het project maakte onderdeel uit van een Sovjetprogramma om dieper in de aardkorst te boren dan ooit tevoren. De wedloop met hun gedoodverfde vijand, de Verenigde Staten, speelde hierin zeker mee.
De Amerikanen waren eind jaren vijftig namelijk al begonnen aan het Project Mohole, een poging om de grens tussen aardkorst en aardmantel te bereiken onder de oceaan bij Mexico. Die expeditie werd in 1966 gestaakt door oplopende kosten en slecht management.
Leestip: In deze verlaten bunkers onder Tbilisi waan je je even in het Sovjettijdperk
De Sovjets wilden verder gaan – letterlijk. Bovendien hoopten ze meer inzicht te krijgen in de geologie van de aardkorst, met de ambitie om ooit de overgang tussen korst en mantel te bereiken. Die grens ligt op land gemiddeld op 35 kilometer diepte.
Te heet om door te boren
Het boorgat van Kola kwam uiteindelijk tot een halt op 12,262 meter diepte. De temperatuur was daar 180 graden, veel hoger dan verwacht. Geologen voorspelden dat de temperatuur op vijftien kilometer zou oplopen tot 300 graden, wat voor de boorinstallatie onhaalbaar zou zijn.
Leestip: Vogelsang, een geheime Sovjetspookstad onder de rook van Berlijn
Bovendien gedroegen de gesteenten zich bij die extreme hitte anders: ze werden plastisch en zacht, waardoor verdere boorpogingen steeds moeilijker werden. In 1992 werden de werkzaamheden daarom gestaakt.
Opzienbarende ontdekkingen
Anders dan sommigen verwachten, werd er geen lava aangetroffen in de diepte. Wel deden de onderzoekers enkele andere opzienbarende ontdekkingen. Zo vonden ze fossiele resten van micro-organismen op meer dan zes kilometer diepte, een aanwijzing dat het leven op aarde mogelijk dieper reikt dan gedacht.
Leestip: In de Turkmeense Karakumwoestijn vind je de ‘poort naar de hel’
Ook werd duidelijk dat water veel dieper voorkomt dan daarvoor werd aangenomen. Sommige wetenschappers noemen dit ‘oerwater’, dat miljoenen jaren opgesloten heeft gezeten in het gesteente.
Portaal naar het onbekende
Het project werd formeel beëindigd in 1995, in 2008 werd het onderzoeksstation deels afgebroken. Vandaag de dag is er weinig meer van over dan een dichtgelaste metalen plaat, een onopvallend monument voor een van de meest ambitieuze geologische projecten ooit. Het bijbehorende onderzoeksstation is verlaten, het terrein vervallen – te zien op de foto bovenaan.
Maar in de wereld van geologen, complotdenkers en sciencefictionfans blijft het boorgat tot de verbeelding spreken. Zo gingen er begin jaren 2000 hardnekkige geruchten over ‘geschreeuw uit de hel’ dat onderin zou zijn opgenomen – een fabel die is ontkracht, maar hardnekkig blijft rondzingen op internet.
En in videogames en romans duikt het mysterieuze gat regelmatig op als portaal naar het onbekende. Dat ligt in zekere zin dicht bij de realiteit: wat er écht dieper dan 12,262 meter in de aarde zit, zullen we wellicht nooit te weten komen.
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
