Voor zover de plantenwetenschappers van de Missouri Botanical Garden in St. Louis weten, is het paars-witte bloempje dat onlangs in hun kas tot bloei kwam nog niet eerder gezien. Althans niet door deskundigen zoals zij.
Justin Lee, een senior horticulturist van de tuin, ontdekte de bloem op 3 mei toen hij een groep jonge exemplaren van de Karomia gigas in een kas controleerde. De boom, die verwant is aan munt en oorspronkelijk uit Afrika komt, is een van de meest bedreigde boomsoorten ter wereld.
De twee en een halve centimeter lange bloem heeft een stralenkrans van lichtpaarse bloemblaadjes die naar beneden afhangen. Uit het hart steken vier witte, stuifmeelhoudende meeldraden.
‘De bloem is een beetje een vreemde muntbloem. Het is net alsof deze binnenstebuiten is gekeerd,’ zegt Lee. Planten uit de muntfamilie, Lamiaceae, hebben meestal buisvormige bloemen. De verzorgers van de boom denken dat de bloemen waarschijnlijk bestuivende bijen, vlinders en motten aantrekken. Het is echter ook mogelijk dat de boom in staat is tot zelfbestuiving.
Bekijk ook: Foto's tonen onzichtbare gloed van bloemen
Voor zover bekend groeien er maar iets meer dan twintig in de wildernis van Tanzania. Roy Gereau, de programmadirecteur van de Missouri Botanical Garden in Tanzania, was niet heel verbaasd dat de bloem nog niet eerder is gezien. De Karomia gigas is een hoge, rechte boom die wel 24 meter hoog kan worden. Pas op zo’n tien tot twaalf meter boven de grond verschijnen de eerste takken, waardoor de bloemen moeilijk te zien zijn.
De boom is zo zeldzaam dat er geen naam voor is in het Engels, Swahili of de lokale talen die gesproken worden in de gebieden waar de boom voorkomt. Van de meer dan zestigduizend bekende boomsoorten hoort de Karomia gigas tot de groep met de meeste kans op uitsterven. De boom is een van de meest bedreigde in Afrika.
Gereau: ‘Voor zover wij weten, komen de bloemen niet voor in de wetenschappelijke literatuur.’
Nu de boom een bloem heeft geproduceerd, zijn de natuurbeschermers ervan overtuigd dat ze kunnen voorkomen dat de boom verdwijnt.
‘Gezien het feit dat uitsterven dreigt, is dit een heel goed teken,’ zegt Andrew Wyatt, vicepresident Horticulture van de Missouri Botanical Garden. ‘Wij kunnen ervoor zorgen dat de soort niet uitsterft.’
Bomen kweken in het buitenland
Het kweken van de plant was een hele uitdaging. In het wild is de boom zeer vatbaar voor een schimmel die door insecten kan worden verspreid.
Tijdens veldexpedities in Tanzania in september 2018 werden duizenden zaden verzameld die vervolgens naar St. Louis werden verscheept. Helaas waren er maar ongeveer honderd levensvatbaar. Om het nog ingewikkelder te maken, moesten de groeiomstandigheden van de Karomia in de kas in Missouri worden nagebootst, zoals de aarde, de wateropname en het zonlicht van het Oost-Afrikaanse klimaat.
De horticulturisten slaagden er uiteindelijk in jonge boompjes te kweken door de zaden eerst te laten ontkiemen op natte papieren handdoeken om zo de kans op infecties te verkleinen, waarna ze in turf werden geplant. Er zijn nu dertig jonge bomen gekweekt uit zaad en één is vermeerderd uit een stek.
Wyatt: ‘We vroegen ons nog af of wij de bloei tijdens onze carrière mee zouden maken.’
Lees ook: Deze Indiase bloem bloeit maar eens in de 12 jaar – en wordt nu bedreigd
Er zijn van deze soort nog maar zo weinig bomen over in de wereld, dat het een emotionele ervaring is om ze te redden en ze te zien groeien.
‘Elke fase wordt gevierd. Ze worden bijna je kinderen. Je legt deze soorten in de watten,’ aldus Wyatt. ‘Je voelt niet alleen een wetenschappelijke maar ook een emotionele band met deze soorten.’
Lee is het daarmee eens: ‘Ze zijn een beetje mijn baby’s.’
De bloem helpt de wetenschappers meer inzicht te krijgen in de boom. Zo kan het juiste geslacht worden bepaald en wijst de vorm van de bloemblaadjes en het schutblad erop dat de bloem waarschijnlijk door insecten wordt bestoven. Het is onduidelijk of de bloemen van alle bomen dezelfde ogenschijnlijk omgekeerde structuur hebben of dat dit een genetische afwijking is bij deze ene, nog jonge boom.
‘Deze ene bloem is mogelijk niet hoe de bloemen er normaal uitzien,’ zegt Gereau. ‘Het is een jonge boom die voor het eerst een bloem maakt.’
Belangrijk is dat de bloem ook het voortbestaan van de boom verzekert. De horticulturisten kunnen de plant vermeerderen met stekken, maar die bomen zijn klonen met hetzelfde DNA. Genetische diversiteit zorgt ervoor dat een soort weerstand kan bieden tegen dodelijke omstandigheden zoals plagen.
‘Als er geen bloei plaatsvindt in onze collecties zijn we voor de productie van zaden aangewezen op wilde planten. De levensvatbaarheid daarvan is heel laag,’ aldus Wyatt. Sommige soorten kunnen zichzelf bestuiven, maar het is onduidelijk of de Karomia gigas dat kan. Lee heeft de soort met de hand bestoven voordat de bloem verwelkte, maar zegt dat meer bloemen aan meer bomen zal helpen om meer genetisch veerkrachtige planten te produceren.
‘Aan het eind van de dag strooi ik wat stuifmeel rond. Het blijft de vraag hoe gemakkelijk sommige planten zichzelf bestuiven. Soms is het net een glijdende schaal. Deze was geen succes,’ zegt Lee. ‘Omdat we zoveel [jonge] bomen hebben, kunnen we die achter elkaar laten bloeien en kruisbestuiven. Dat is beter voor de genetische diversiteit.’
‘Bloeiende planten zijn een goed begin voor het herstel van de soort.’ Dat zegt Emily Beech, deskundige op het gebied van bedreigde bomen bij Botanic Gardens Conservation International. Hoewel Beech niet betrokken is bij de vermeerdering van de bomen in St. Louis, vergezelde ze Gereau en werknemers van de Tanzania Forest Service in 2016 op een expeditie om de bomen te zoeken.
‘We zagen geen zaailingen in het bos toen wij er waren, maar het feit dat er nu bloeiende planten zijn, biedt hoop voor de soort in de toekomst,’ vertelt ze.
Goed nieuws voor het voortbestaan
De boom werd voor het eerst ontdekt in 1977 in Kenia. Nadat de enige twee bekende Keniaanse bomen waren gekapt, dacht men dat hij was uitgestorven. De boom werd in 1993 opnieuw ontdekt in Tanzania en Gereau en Tanzaniaanse botanici hebben er sinds 2011 steeds meer gevonden in het wild.
Volgens Fandey Mashimba, manager voor zaadbiologie bij de Tanzanian Forest Service, zijn er waarschijnlijk meer dan twee dozijn bomen in het wild. Alle bekende populaties bevinden zich in het Mitundumbea Forest Reserve en het Litipo Forest Reserve. Deze bossen vormen een houtachtig ecosysteem dat Miombowoud wordt genoemd en dat zich over het midden en zuiden van Afrika uitstrekt. Volgens Mashimba zie je daar dieren zoals bavianen, wilde zwijnen, buffels en een kleine soort antilope die dikdik wordt genoemd.
Ooit waren de bossen de oceaanbodem, waardoor ze een uniek substraat hebben. ‘De bodem bestaat voornamelijk uit termietenpoep en resten van koraalstranden,’ aldus Lee.
Hoewel de boom in zijn natuurlijke omgeving en in de kas in St. Louis is bestudeerd, waren de bloemen tot op heden een mysterie.
‘Een man uit het dichtstbijzijnde dorp die geïnteresseerd is in het behoud van het bosgebied, houdt een oogje in het zeil voor ons,’ vertelt Gereau over de wilde bomen. ‘Wanneer hij dacht dat ze gingen bloeien, gaf hij ons een waarschuwing.’
Maar tegen de tijd dat iemand de lange rit naar het bosreservaat had gemaakt, was er geen bloem te vinden.
Mashimba: ‘De bomen staan in bosreservaten die door de regering worden beschermd, maar mensen gaan er hout kappen.’ Het hout van de Karomia gigas is te vergelijken met teak, een zeer gewilde houtsoort, waardoor de boom een waardevolle bron van hout is.
‘Overleving moet lukken,’ dat zegt Wyatt over de soort Karomia gigas. ‘We kunnen ervoor zorgen dat de soort niet uitsterft. Er is een goede kans dat we de soort daadwerkelijk weten te behouden. Het is een beschermde soort in Tanzania. We hebben collecties in de botanische tuin. Zodra we genoeg zaad hebben, kunnen we dat hopelijk opslaan [in een vriezer] om uitsterven te voorkomen.’
Gereau staat niet te springen om de bomen te repatriëren. Hij vreest dat ze te kwetsbaar zijn om de reis tussen de continenten te maken, maar de groep zal alle kennis actief delen met de Tanzaniaanse regering en botanici aan de Universiteit van Dar es Salaam, waar onderzoek naar de boom is gedaan.
Voorlopig is deze enkele bloem een hoopvol signaal. Tot verbazing van het personeel van de botanische tuin kwam en ging de bloem in St. Louis snel. In minder dan 24 uur viel deze van de boom.
‘Ze verschrompelde eigenlijk,’ zegt Wyatt. ‘Ik heb de bloem opgeraapt en bij het compost gedaan.’
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
