De eeuwig waaiende prairiewind was plotseling geheel gaan liggen, waardoor de avond warm en klam over Lubbock in Texas viel. Onmogelijk donkere wolken hingen laag aan de horizon.
Op het erf van de stacaravan waarin ze met haar gezin woonde, zag de 12-jarige Cindy Keele de zorgen in het gezicht van haar oma gekerfd.
“Ga naar binnen en doe je schoenen aan,” zei Keele’s oma kalm. “We moeten naar de stormkelder.”
Het meisje rende naar binnen. Zodra de hordeur achter haar dichtklapte, hoorde ze hagel op het dak kletteren. Boven het geratel uit schreeuwde Keele naar haar moeder, die haar man in Oklahoma aan de telefoon had.
“Oma zegt dat we naar de stormkelder moeten!” gilde het meisje. Haar moeder wuifde haar weg. Zware hagelbuien zijn niet ongewoon in het westen van Texas.
Toen schoot een hagelsteen ter grootte van een softball dwars door het keukenraam. Een andere sloeg een gat in het plafond. Nog eens drie hagelstenen vlogen door de achterwand.
En toen hoorden ze het: het onmiskenbare, oorverdovende geraas van een naderende tornado.
Lees ook: Tropische stormen kunnen navolgende stormen ‘superchargen’
“Ze zeggen dat een tornado als een goederentrein klinkt,” zegt Keele met een wat trillerige stem als ze 51 jaar later aan die ervaring terugdenkt. “Maar dat vind ik niet. Misschien meer als duizend goederentreinen. Het is een geluid dat je nooit meer vergeet en dat je nooit kunt beschrijven.”
Op 11 mei was het precies 51 jaar geleden, in 1970, dat de stad Lubbock door een tornado werd getroffen door de eerste storm die met de aanduiding ‘F5’ werd geclassificeerd. De stormen in deze categorie – de zwaarste op de destijds nieuwe schaal van Fujita – gaan gepaard met windsnelheden van minstens 200 mijl (322 kilometer) per uur. Tot op heden is het de laatste F5-tornado geweest die het zakencentrum van een grote Amerikaanse stad heeft getroffen.
Een halve eeuw later vertoont Lubbock nog altijd de littekens van die storm, die een spoor van verwoesting van bijna tweeënhalve kilometer breedte door het hart van de stad trok. Lubbocks stadscentrum – waar tachtig procent van al het gevelglas werd verbrijzeld en het 83 meter hoge Great Plains Life Building door wervelwinden van ruim 350 kilometer per uur dertig centimeter werd verschoven – is nog altijd bezig zich opnieuw uit te vinden, met een nieuw hotel, restaurant en cultuurcentrum. (Ontdek hoe tornado’s ontstaan en waarom ze zo onvoorspelbaar zijn.)
In het pad dat de tornado jaren geleden trok, is een spiksplinternieuw theatercomplex à 158 miljoen dollar verrezen. En aan de voornaamste toegangsweg naar het centrum leggen arbeiders de laatste hand aan een 4,7 miljoen dollar kostend monument ter herinnering aan de slachtoffers van de tornado. De inwijding van het tegelijk sombere en prachtige gedenkteken moest door de coronavirus-pandemie een jaar worden uitgesteld. Het monument herinnert aan het gezamenlijke karakter van herdenking en herstel.
Lees ook: Caraïbische ‘blue holes’ verraden geschiedenis krachtige stormen
'Alles was gewoon... weg'
Terwijl ze aan de telefoon boven het geluid van de klaterende hagelstenen tegen haar man schreeuwde, besefte de moeder van Cindy Keele dat haar dochter gelijk had. “We moeten naar de kelder!” schreeuwde ze voordat ze ophing. Maar het was niet zo eenvoudig om zichzelf en haar drie kinderen in veiligheid te brengen, want de schuilplaats lag aan de andere kant van het woonwagenpark. Als ze niet de auto zouden pakken, zouden ze dat nooit halen.
De vijf propten zich in de gezinswagen en doken tussen de stoelen om veilig te zijn voor het rondslingerende puin.
“Mijn moeder was maar 1,47 meter lang, maar opeens leek ze over bovennatuurlijke krachten te beschikken,” vertelt Keele. “Ze gooide mijn 4-jarige zusjes op de achterbank en liep terug naar het huis om mijn 9-jarige broertje te halen. Toen ze weer bij de auto was, vloog hij gewoon de lucht in. Mijn moeder pakte hem aan zijn benen vast, alsof hij een vlieger was, en trok hem weer naar beneden.”
Eindelijk zat iedereen in de auto.
“Mijn tas!” riep Keele’s oma. “Mijn tas ligt daar nog!” Met de impulsiviteit die alleen een twaalfjarige kan opbrengen, sprong Keele uit de auto en rende het huis in. Ze pakte oma’s tas en stortte zich weer in de draaikolk van wind en puin. Ze haalde het bijna.
“Toen ik naar de auto rende,” vertelt Keele, “werd ik door een enorme hagelsteen in de nek geraakt. Ze zeiden dat-ie zo groot was als een voetbal.”
De volgende vijf minuten verliepen voor het meisje in een waas. Ze herinnert zich vaag dat ze op de achterbank lag en zwarte vormen langs de autoramen zag schieten. Het geluid van kletterende hagelstenen en het gehuil van de wind vermengden zich tot één afgrijselijk en angstwekkend crescendo.
Het volgende dat ze zich kan herinneren, is het binnenste van de schuilkelder, een grote ondergrondse ruimte van beton die nog maar pas door de eigenaar van het woonwagenpark was uitgegraven.
“Ik denk dat we daar met z’n zestigen zaten, plus honden en katten,” vertelt Keele. “Het geluid van buiten was oorverdovend. En toen werd alles plotseling stil.”
Voor even leek het alsof de storm voorbij was.
“Wacht, wacht,” zei een man waarschuwend. En toen brak de hel opnieuw los.
“De deur van de stormkelder was van metaal en in een stalen sponning gelast,” herinnert Keele zich. “Hij werd op z’n plaats gehouden door twee grote zijsloten aan de boven- en onderkant. En toch leek het alsof de tornado de deur elk moment uit zijn sponning kon trekken.
“De mannen zeiden dat we tegen de achterwand van de kelder moesten gaan zitten, terwijl acht van hen een ketting aan de deur bevestigden en die op spanning hielden om te voorkomen dat de deur zou openvliegen. Mijn moeder riep: ‘Iemand wordt eruit gezogen!’ Maar die mannen lieten niet los. Ze hielden vol. Ze zouden hun gezinnen redden.”
Het geraas, het geklapper en de chaos leek een eeuwigheid te duren, maar toen hield het tumult buiten even plotseling weer op als het was begonnen. Behoedzaam kwam de groep tevoorschijn uit de onderaardse schuilplaats.
“Alles was gewoon... weg,” zegt Keele met een stem die nog altijd ontzag en angst verraadt. “De temperatuur was denk ik met meer dan twintig graden gedaald. Het goot en overal zagen we bliksemschichten. Huizen waren weggevaagd. Auto’s waren verdwenen. Je zag huizen omgekeerd op de resten van andere huizen liggen.
Mijn moeder begon meteen naar onze straat te rennen. Een man rende achter haar aan om haar tegen te houden, want hij kwam daar net vandaan en wist wat ze daar zou aantreffen.”
Wat ze aantrof, was helemaal niets.
“Overal lagen delen van huizen, maar op de plek waar ons huis had gestaan, was er helemaal niets meer. Ik denk niet dat ze ooit iets van ons huis hebben gevonden.”
“Ik had mijn moeder nog nooit zien huilen,” vertelt Keele fluisterend. “Maar daar zat ze, op haar knieën. Die avond brak haar hart.”
Eerder die avond was een andere tornado door de zuidoostelijke buitenwijken van Lubbock getrokken, maar had daar geen zware schade aangericht. De trechter van de F5-tornado raakte voor het eerst de grond in de buurt van de uitgestrekte campus van wat nu de Texas Technical University is en waar het bekende stadion van die universiteit zwaar werd beschadigd. Vervolgens trok de storm door het centrum, verwoestte het woonwagenpark van Cindy Keele, maakte de historische wijk Guadalupe vrijwel met de grond gelijk en trof tenslotte de luchthaven, waar negentien vliegtuigen werden verpulverd. Een kunstmesttank met een gewicht van een kleine 12.000 kilo werd anderhalve kilometer ver weggeslingerd. (Nadat hun stad door tornado’s en de pandemie werd verwoest, deden deze inwoners van Alabama een beroep op hun geloof.)
Al met al vielen er die dag 26 doden en 1500 gewonden en werden 80.000 wooneenheden beschadigd of verwoest.
Lange weg naar herstel
Er hebben zich dodelijker tornado’s in de VS voorgedaan dan die in Lubbock, maar het spoor van verwoesting dat de storm door deze stad van 150.000 inwoners trok, maakte hem tot een van de meest bestudeerde ‘twisters’ aller tijden. Ted Fujita, de vader van de orkaanwetenschap en destijds verbonden aan de University of Chicago, verrichte ter plekke veldonderzoek in Lubbock, wat leidde tot de verfijning van zijn revolutionaire ‘F-schaal’. Ook een jonge professor in de civiele techniek aan de Texas Tech, Kishor Mehta, begon samen met een handvol collega’s de schade te onderzoeken, om zo meer te weten te komen over zware stormwinden en hun verwoestende kracht.
“We wisten in 1970 eigenlijk nog niet zoveel over tornado’s,” zegt Mehta, die nog altijd professor aan de universiteit is. “Maar we beseften dat we heel veel konden leren door de verschillende soorten schade aan zeer uiteenlopende gebouwen te onderzoeken.”
Hun werk leidde tot de oprichting van het National Wind Institute van Texas Tech, nu een van de meest vooraanstaande laboratoria op het gebied van windonderzoek in de wereld. Onderzoek van het centrum heeft onder andere geleid tot het ontwerp van geavanceerde gebouwen die hoge windsnelheden kunnen weerstaan. Mehta had ook de leiding over het team dat de ‘Enhanced Fujita Scale’ (‘Verbeterde F-schaal’) opstelde, die in 2005 in gebruik werd genomen. Het is een nóg nauwkeuriger meetlat van de kracht van tornado’s.
“Dat alles is voortgekomen uit de tornado die in 1970 in Lubbock toesloeg,” zegt hij.
Na 51 jaar verrijst het gedenkteken voor de slachtoffers van de ramp aan de noordzijde van de stad. Evenals de dodelijke wervelwinden die het monument uitbeeldt, zijn de ruim zesenhalve meter hoge, golvende muren van gepolijst zwart graniet tegelijkertijd ontzagwekkend mooi en onheilspellend.
Het gedenkteken strekt zich in parallelle banen over een parkje van ruim anderhalve hectare uit. De muren lopen in noordoostelijke richting enkele tientallen meters over een gedeelte van de kadasterlijnen van Lubbock. Met verbijsterende willekeur volgen ze de sporen van verwoesting die de twee tornado’s door de stad trokken. (De wetenschap ontrafelt nog altijd nieuwe geheimen over tornado’s.)
Lubbocks vijftig jaar durende worsteling om de ramp van 1970 te boven te komen, weerspiegelt een typisch Texaanse volharding. Op het moment dat de stad na de storm werkte aan de herinrichting van het stadshart, werden winkels die van oudsher in het centrum hadden gefloreerd zwaar getroffen door de opkomst van grote winkelcentra aan de rand van de stad. Het centrum van Lubbock ging zware tijden tegemoet. Maar inmiddels richt Lubbock zich op boetiekhotelletjes, een groeiende museumwijk en toprestaurants als The Nicolett, dat onlangs zijn deuren opende in het honderd jaar oude huis van chef-kok Finn Walter, die in West-Texas is geboren en getogen en na perioden in Las Vegas en Parijs is teruggekeerd naar een keuken die hij ‘High Plains Cuisine’ noemt.
Het meest opmerkelijke is dat het brede spoor waar de tornado het stadshart met de grond gelijkmaakte, nu is verrijkt met het Buddy Holly Hall of Performing Arts and Sciences, dat kort geleden werd geopend en is ontworpen door dezelfde architect die onlangs het eerste grote operahuis in Rusland sinds honderd jaar creëerde. Het complex is vernoemd naar de rock-’n-roll-pionier uit de jaren vijftig, die in Lubbock werd geboren en op 22-jarige leeftijd bij een vliegtuigongeluk omkwam. Het logo van het kunst- en cultuurcentrum, dat is opgebouwd uit de gestileerde letters ‘B’ en ‘H’, doet denken aan de wervelende trechter van een tornado, alsof het de twee grootste tragedies van de stad met elkaar wil verbinden.
Zo ook verrijst in de torenhoge lobby van de concertzaal een wenteltrap over vier verdiepingen – een sierlijk witte en wervelende herinnering aan de chaos die ooit op deze plek heerste.
“Voordat het centrum werd geopend, stond ik daar samen met de architect op het balkon,” zegt Tim Collins, voorzitter van de Lubbock Entertainment and Performing Arts Association. “Ik vroeg hem waarom er een traan in zijn oog glinsterde.
“Hij wees op de wenteltrap en zei: ‘Ik was ervan overtuigd dat die als eerste uit het budget zou worden geschrapt.’”
Soms is de vlucht naar voren de beste manier om duistere herinneringen te verwerken. Dat leerde Cindy Keele nadat ze door haar ouders naar een therapeut was gestuurd om over haar ervaringen van die dag te praten. Sterker nog, haar hele leven sinds 1970 lijkt één grote confrontatie te zijn met het spookbeeld van tornado’s: ze volgde colleges in de meteorologie aan de Texas Tech en was daarna vijf jaar lang stormjaagster. Uiteindelijk koos ze voor een administratieve baan bij het National Wind Institute.
Het is gezonder om op stormen te jagen dan het gevoel te hebben dat ze jou achterna zitten, zegt ze.
Als we afscheid nemen, noem ik de storm die mij in mijn jeugddromen achtervolgde: de geheel onechte maar toch angstaanjagende tornado uit The Wizard of Oz. Deed de film uit 1939, die elk jaar opnieuw wordt uitgezonden, haar niet de rillingen over de rug lopen?
“Grappig dat je dat zegt, want het was juist vóór 1970 dat ik bang was voor de tornado uit The Wizard of Oz,” zegt ze.
Daarna draaide haar leven om een échte tornado, die Lubbock bijna fataal werd.
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
