In het Romeinse Rijk was intimiteit iets waar nauwelijks schaamte aan kleefde. Het was overal: op fresco’s, in mythen en in poëzie – het was net zo alledaags als eten en drinken. Tegelijkertijd stond seks onder grote druk van regels en sociale hiërarchieën. Hoe kon iets dat zo zichtbaar was toch zo ingewikkeld zijn? Dit waren de ongeschreven regels rondom seksualiteit in het Romeinse Rijk.
De regels van het Romeinse bed
Veel zaken in het dagelijks leven in het Romeinse Rijk werden gedicteerd door regels – en voor seksualiteit was dat niet anders. Die regels gingen niet over liefde of gelijkwaardigheid, maar draaiden grotendeels om status.
Voor mannelijke burgers betekende dit dat zij de actieve rol moesten innemen: zij waren degenen die penetreerden. Zolang die positie behouden bleef, maakte het weinig uit of de partner een vrouw, man, prostituee of slaafgemaakte was. Wie zich liet penetreren, werd bespot: satirische dichters als Martialis en Juvenalis maakten gretig grappen over mannen die hun mannelijkheid daarmee zouden verspelen.
Leestip: Een dag uit het leven van een rijke Romein
Bij gemeenschap tussen mannen gold een duidelijke sociale regel: de partner moest van lagere status zijn. Dat kon een slaafgemaakte zijn, een rechteloze of zelfs een minderjarige. Tussen twee vrije mannen gold seks als problematisch: gelijken hoorden niet zomaar het bed te delen.
De rol van de vrouw
In het Romeinse ideaal hadden vrouwen juist een tegengestelde rol. Waar de man actief moest zijn, hoorde zij zich juist terughoudend te gedragen. Haar seksualiteit stond in dienst van haar echtgenoot, haar familie en uiteindelijk van de staat. Vruchtbaarheid gold als een maatschappelijke plicht: het was de basis voor bevolkingsgroei en het voortbestaan van de samenleving.
De ideale Romeinse vrouw was casta (‘rein’) en pudica (‘kuis’). Ze baarde kinderen en bleef haar echtgenoot trouw – seks buiten het huwelijk was taboe. Vruchtbaarheid daarentegen werd geprezen: zo kregen vrouwen met minstens drie kinderen een officieel eerbewijs van keizer Augustus.
Over gemeenschap tussen vrouwen is weinig bekend. Het werd zelden serieus genomen en vaak afgeschilderd als iets grappigs of buitensporigs. In de weinige bronnen die er zijn, gaat het vaak om vrouwen met ‘mannelijke’ eigenschappen: ze dronken veel en hadden seks met zowel mannen als vrouwen. Volgens experts weerspiegelen zulke voorstellingen vooral de mannelijke angst voor vrouwen die zich te vrij of zelfstandig gedroegen.
De bordelen van het Romeinse Rijk
Toch bestond er een plek waar seks openlijk en buiten het huwelijk kon worden bedreven. In vrijwel elke Romeinse stad was het voor mannelijke burgers niet ongewoon om daar de liefde te bedrijven te hebben met iemand anders dan hun echtgenote. Zolang de vrouw geen echtgenote was van een andere vrije man en de man zijn actieve rol vervulde, gold dit niet als overspel.
Leestip: 5 hardnekkige mythen over het Romeinse Rijk ontkracht
De vrouwen die er werkten hadden meestal weinig keuze. Het waren vaak voormalige slaven, buitenlandse vrouwen of meisjes die als kind waren verkocht. Zij hadden geen burgerrechten en stonden bekend als infames: mensen zonder eer of bescherming onder de Romeinse wet. Prostitutie werd zo een geaccepteerd onderdeel van een samenleving die van vrouwen kuisheid verwachtte, maar mannen veel ruimere seksuele vrijheid toestond.
Erotiek op straat in Pompeï
Wie door vulkaanstad Pompeï loopt, ziet met eigen ogen hoe open Romeinen met seks omgingen. Het bekendste bordeel van de stad, het Lupanar, had tien kleine kamers, stenen bedden en muren vol erotische schilderingen, te zien op de afbeelding bovenaan. Of die beelden bedoeld waren als reclame of gewoon ter versiering, is niet helemaal duidelijk. Boven sommige deuren stonden zelfs namen of prijzen gekrast.
Ook op andere plekken in de stad zijn nog steeds seksuele teksten te vinden in de vorm van Romeinse ‘graffiti’. Op muren van huizen, badhuizen en zelfs het gerechtsgebouw staan inscripties over seks.
Leestip: Liefde en lust in de Middeleeuwen: zo ging het eraan toe tussen de lakens
Sommige zijn opschepperig. Zo staat er op een muur in de bar van Innulus en Papilio in Pompeï: ‘Huil, meisjes. Mijn verlangens gelden voor jullie niet meer. Nu richt ik me op mannen. Vaarwel, prachtige vrouwelijkheid!’ Andere teksten konden juist weer dienen als reclame voor de dichtstbijzijnde bordelen. Op enkele plekken in de grond zijn zelfs stenen penissen te vinden, die vermoedelijk weg naar het bordeel aangaven.
Eén ding is duidelijk: wanneer je zelf deze archeologische schatplaats bezoekt valt meteen op hoe alledaags seks was in het Romeinse straatbeeld.
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
