Voor veel mensen is een jaarlijks dagje naar de spa dé manier om weer helemaal tot rust te komen. Hoe anders was dat in de Klassieke Oudheid. Voor de Romeinen was het badhuis geen spaarzaam uitje; ze waren er vrijwel dagelijks te vinden. Naar de voorloper van de moderne spa kwam je niet alleen om te ontspannen, maar ook om te sporten, je te wassen, een voorstelling te bezoeken of om zaken te doen.
Romeins badhuis: naakt sporten, wassen en socializen
De Romeinen kenden twee soorten openbare badplaatsen: de thermae (van het Griekse thermos, ‘warm’) en de balneae. Laatstgenoemde waren de kleinere publieke of particuliere zwembaden en badhuizen, waar de thermae grotere, door de staat beheerde badhuizen waren. Omdat het aanleggen van een badkamer in huis alleen voor de rijke Romeinen was weggelegd, was de gewone man op de thermen of balneae aangewezen om fris voor de dag te kunnen komen.
Aangezien een bezoek aan het badhuis een dagelijkse bezigheid was, werd het ook een belangrijke ontmoetingsplaats. Zo kon je er bijpraten of zakendoen met stadsgenoten of politiek bedrijven. In de gebouwen rond de badhuizen waren openbare toiletten (latrinae), en eetgelegenheden (thermopolia) gevestigd. In de binnentuin (palaestra) kon je sporten, en rondom de baden ook een lezing of tentoonstelling bezoeken.
Hygiene in een badhuis
Maar een Romeins badhuis was veel meer dan alleen een plek om je oksels te wassen: nadat je je spullen netjes had opgeborgen kon je er naakt sporten, een massage of andere gezondheidsbehandeling nemen, je laten insmeren met badolie en uitpuffen in een stoomruimte. Met een huidschraper, een van de merkwaardigste verzorgingsproducten uit het Romeinse Rijk, werd het vuil samen met de olie van de huid geschraapt. Afkoelen kon in de koude baden van het zogenaamde frigidarium.
Door het intensieve gebruik waren de badhuizen niet altijd even schoon. Er kon van alles in het water drijven, waardoor men ziek kon worden. Keizer Marcus Aurelius klaagde dan ook over de kwaliteit van sommige badhuizen: 'Zoals het leven walgelijk kan zijn, zo zijn ook de badhuizen dat – met olie, zweet, vuil en smerig water. Mannen en vrouwen baadden overigens wel gescheiden: de vrouwen waren in de ochtend aan de beurt, waarna de mannen tot zonsondergang mochten blijven hangen.
Hoe werd een Romeins badhuis verwarmd?
In het badhuis waren diverse warme ruimten: het caldarium (met warmwaterbaden), het tepidarium (lauwwarme centrale ruimte), het sudatorium (vochtige zweetruimte) en het laconium (droge zweetruimte). Deze werden allemaal door een vroege vorm van vloerverwarming op temperatuur gehouden.
Leestip: Zo ging het er bij de Romeinen tussen de lakens aan toe
De Romeinen hadden zelf een eigen verwarmingssysteem ontwikkeld, ook wel hypocaustum genoemd: een ‘zwevende’ vloer op kleine, bakstenen zuilen die van onderen werd verhit.
In de stookruimte (praefurnium) onder de vloer hielden slaafgemaakten het vuur constant aan de gang, vanwaar de hitte en rook zich via holle ruimten in de vloer en muren verspreidden. Zo hielden ze de temperatuur van de warme ruimten en baden constant. Deze vloerverwarming werd ook in de huizen van rijke patriciërs gebruikt.
Romeinse badhuizen in Nederland
Zo’n tweeduizend jaar geleden liep de grens van het Romeinse Rijk, de zogeheten limes, langs de Rijn, dwars door Nederland. De Romeinen hebben zodoende ook in de Lage Landen hun sporen achtergelaten. Zo hebben archeologen in de negentiende en twintigste eeuw meerdere Romeinse badhuiscomplexen in Nederland gevonden, waaronder in Maastricht, Heerlen, Nijmegen en Meerssen.
De thermen van Coriovallum (het hedendaagse Heerlen) zijn het best bewaarde badhuis in Nederland, en kunnen in het Thermenmuseum worden bezocht. Het Archeon in Alphen aan den Rijn heeft daarnaast een mooie reconstructie van dit Romeinse badhuis gemaakt.
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
