Nu de nachten op het noordelijk halfrond weer langer worden, kunnen nachtkijkers wat meer tijd onder de sterrenhemel doorbrengen terwijl de temperaturen nog aangenaam zijn. Deze maand valt er een schat aan astronomische fenomenen te bewonderen – van een spookachtig schijnsel tot verre werelden.
Dus kruis deze gebeurtenissen in jouw agenda voor september aan en richt je blik op een heldere avond naar de hemel!
Jupiter, Antares en de maan – 5 september
Wie deze avond richting de zuidelijke horizon kijkt, ziet een hemelse samenkomst tussen de maan in het eerste kwartier, Jupiter en de ster Antares, die op een afstand van 550 lichtjaar van de Aarde staat. De drie hemellichamen ontmoeten elkaar in de buurt van het sterrenbeeld Schorpioen.
Antares is kolossaal: een rode superreus die maar liefst 440-maal groter is dan onze zon. Als we de zon zouden vervangen door Antares, zou hij de binnenste planeten van ons zonnestelsel ruimschoots opslokken. Antares is zó zwaar dat hij volgens astronomen in een supernova zal eindigen.
De maan en Saturnus – 7 september
Wie bij het vallen van de avond richting de zuidelijke nachthemel kijkt, zal een ontmoeting tussen de wassende, bijna-volle maan en de planeet Saturnus kunnen bewonderen.
Net onder dit kosmische duo kun je de sterrengroep van de ‘Theepot’ in het sterrenbeeld Boogschutter spotten. Dit opvallende sterrenpatroon staat in het gedeelte van de nachthemel waar ook het hart van de Melkweg is te vinden.
Neptunus op z’n best – 10 september
De achtste en laatste planeet van het zonnestelsel staat op deze dag ‘in oppositie’, wat betekent dat de Aarde en Neptunus aan dezelfde kant van de zon op één lijn staan. Voor nachtkijkers is dat ideaal, want de prachtig blauwe ijswereld presenteert zich dan op z’n grootst en helderst aan onze nachthemel. Vanwege zijn enorme afstand tot de Aarde ‘schijnt’ Neptunus slechts met een zwakke magnitude van 7,8, dus zul je een amateur-telescoop nodig hebben om hem laag aan de zuidelijke nachthemel tegen de achtergrond van het sterrenbeeld Aquarius de Waterman te kunnen spotten.
Maar in de vroege uren van 6 september hebben we gelukkig een goede leidraad om Neptunus te vinden, want de planeet staat dan pal naast de zwakke maar met het blote oog zichtbare ster Phi Aquarii (magnitude 4,2).
Oogst de maan – 13 september
Bekijk hoe de bijna-volle maan kort na zonsondergang boven de oostelijke horizon opkomt en dan aan de zuidoostelijke nachthemel zijn officiële status van volle maan bereikt, om 6:32 uur in de vroege ochtend van zaterdag 14 september.
De volle maan die het dichtst bij de herfstequinox – het officiële begin van de herfst – valt, wordt ‘boekweitmaan’ of ‘oogstmaan’ genoemd. De naam ontstond omdat het voor boeren op het noordelijk halfrond handig was om gedurende het oogsten van boekweit een aantal nachten achter elkaar te kunnen werken onder een volle maan die elke dag min of meer op hetzelfde tijdstip opkomt.
Met de verrekijker zullen de donkeren ‘zeeën’ (mariain het Latijn) op de maan nog beter zijn te zien dan met het blote oog. Deze reusachtige laagvlakten ontstonden miljarden jaren geleden door de uitstroom van grote hoeveelheden lava na de inslag van enorme asteroïden.
Met een amateur-telescoop wordt het zicht nog spectaculairder, want daarmee kun je honderden bergkammen, pieken en kraters in detail bekijken.
Herfstequinox – 23 september
De herfstequinox, het officiële begin van de herfst op het noordelijk halfrond en van de lente op het zuidelijk halfrond, vindt dit jaar plaats om 9:50 uur op de ochtend van 23 september. Het woord ‘equinox’ is Latijn voor ‘nachtevening’ en verwijst naar het feit dat de nacht en de dag alleen op deze dagen (er is ook nog de lente-equinox) even lang zijn.
Wie gedurende de zomer op het noordelijk halfrond de positie van de zon om twaalf uur ’s middags bijhoudt, zal merken dat hij steeds lager boven de zuidelijke horizon komt te staan en steeds langere schaduwen werpt. Alleen op de nachteveningen van de lente en de herfst komt de zon in het oosten op en gaat hij in het westen onder.
Astronomisch gesproken is de herfstequinox een van de vier belangrijke keerpunten in de seizoenscyclus op Aarde. De Aarde tolt om zijn as, maar die rotatie-as staat een beetje uit het lood, om precies te zijn in een hoek van 23,5 booggraden ten opzichte van het schijfvlak waarin de Aarde rond de zon draait. Op equinoxen is de Aarde noch naar de zon toe, noch van de zon afgekeerd, waardoor zowel het noordelijk als het zuidelijk halfrond dezelfde hoeveelheid zonlicht ontvangt.
De maan met tweeling – 23 september
Op de ochtend van de 23e kun je een fraaie maansikkel ongeveer drie kwartier vóór zonsopgang in het oosten zien samenkomen met de twee heldere sterren Castor en Pollux in het sterrenbeeld Tweelingen. Castor is een heldere witte ster terwijl Pollux een oranjekleurige reuzenster is. Beide sterren hebben niets met elkaar te maken, want Pollux staat op een afstand van 34 lichtjaar van de zon terwijl Castor, op 51 lichtjaar van de zon, deel uitmaakt van een stelsel van drie dubbelsterren die om elkaar heen draaien. De dubbelster Castor zelf (Castor-Aa en Castor-Ab) kan met een amateur-telescoop goed worden onderscheiden. De enorme afstand tussen deze beide sterren is gelijk aan die van Pluto tot de zon, en ze doen er 440 jaar over om éénmaal rond hun gemeenschappelijke zwaartepunt te draaien.
De maan en Praesepe – 24 september
Tenminste een uur vóór plaatselijke zonsopgang kun je met de verrekijker proberen om net onder de smalle maansikkel de sterrenhoop Praesepe in het sterrenbeeld Kreeft te spotten.
De maan in Leeuw – 26 september
Een paar ochtenden na zijn ontmoeting met de kosmische Kreeft komt de maan naast Regulus te staan, een ster die op een afstand van 79 lichtjaar in het centrum van het sterrenbeeld Leo de Leeuw staat. Dit fel schijnende juweel aan de nachthemel is de op twintig na helderste ster aan het hele firmament en staat centraal in een sterrengroep die in de vorm van een gespiegeld vraagteken de kop en borst van de leeuw vormt.
Regulus is 3,5-maal groter en 140-maal helderder dan onze zon. Deze ster tolt zó snel om zijn as dat hij slechts zestien uur over één omwenteling doet en hij door die snelheid aan de evenaar uitdijt.
Zodiakaal licht – 26 september
Ongeveer een uur vóór zonsopgang zullen oplettende nachtkijkers op het noordelijk halfrond vanaf deze datum twee weken lang op zoek kunnen gaan naar een van de moeilijkst te spotten astronomische fenomenen: het zodiakaal licht.
Dit piramidevormige schijnsel wordt op het donkere platteland vaak aangezien voor de gloed van een stad in de verte die vlak boven de horizon hangt. Het schijnsel wordt ook wel ‘valse zonsopgang’ genoemd, maar dit licht is nog ijler en vluchtiger. Het wordt veroorzaakt door zonlicht dat reflecteert van kosmische stofdeeltjes die tussen de planeten zweven.
Het beste tijdstip om deze spookachtige hemelgloed te spotten is door ongeveer een uur vóór zonsopgang bij het krieken van de dag naar de oostelijke horizon te kijken.
Dit hemelse fenomeen is het resultaat van ontelbare stofdeeltjes die in de interplanetaire ruimte achterbleven toen de planeten rond 4,6 miljard jaar geleden werden gevormd.
Veel kijkplezier!
Andrew Fazekas, de ‘Night Sky Guy’, schreef het boek Star Trek: The Official Guide to Our Universe en de tweede uitgave van de gids The Backyard Guide to the Night Sky. Volg hem op Twitter, Facebook, Instagram en zijn website.
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
