Degenen die bekend zijn met de Zuidelijk Oceaan, het woeste zeegebied rond de Zuidpool, weten dat ze anders is dan alle andere oceanen.

“Iedereen die er weleens is geweest, zal grote moeite hebben om uit te leggen wat er zo fascinerend aan is, maar ze zullen allemaal beamen dat de gletsjers er blauwer zijn, de lucht kouder, de bergen imposanter en de landschappen majestueuzer dan waar dan ook ter wereld,” zegt Seth Sykora-Bodie, zeebioloog van de National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA) en National Geographic-onderzoeker.

Sinds National Geographic in 1915 begon met het maken van kaarten, zijn er traditiegetrouw vier oceanen geweest: de Atlantische Oceaan, de Grote of Stille Oceaan, de Indische Oceaan en de Noordelijke IJszee. Te beginnen op 8 juni, Wereldzeeëndag, zal de Society de Zuidelijke Oceaan officieel als vijfde oceaan erkennen.

“De Zuidelijke Oceaan wordt door wetenschappers al langer als zodanig erkend, maar omdat er nooit internationale overeenstemming over is bereikt, hebben wij de naam nooit officieel ingevoerd,” zegt Alex Tait, hoofdcartograaf van de National Geographic Society.

Geografen hebben verhitte debatten gevoerd over de vraag of de wateren rond Antarctica wel genoeg unieke eigenschappen hadden om een aparte naam te verdienen of dat het alleen maar ging om de koude, zuidelijke armen van de Grote, Atlantische en Indische Oceaan.

“Het draait om zaken waar geografie-nerds zich druk om maken,” zegt Tait. Hij en het cartografisch beleidscomité van de National Geographic Society overwogen al jaren om de naam in te voeren, omdat ze zagen dat wetenschappers en de media de aanduiding steeds vaker gebruikten.

De verandering sluit aan op het initiatief van de Society om de wereldzeeën te beschermen en zich te richten op een regio die wat betreft natuurbescherming bijzondere aandacht nodig heeft.

“We hebben deze oceaan altijd wel als oceaan aangegeven, maar net een beetje anders dan de ‘echte’ oceanen,” zegt Tait. “Deze verandering is de laatste stap in de officiële erkenning van dit oceaangebied, omdat het in ecologische zin een aparte wereld is.”

Zeebiologe en National Geographic-gastonderzoekster Sylvia Earle prees de cartografische update.

“Hoewel er eigenlijk maar één onderling verbonden oceaan is, feliciteer ik National Geographic met de officiële erkenning van de wateren rond Antarctica als de Zuidelijke Oceaan,” schreef Earle in een verklaring per e-mail. “Omgord en afgebakend door de formidabel snelle Westenwinddrift, is het de enige oceaan die met drie andere oceanen in verbinding staat en een heel continent omarmt in plaats van erdoor omarmd te worden.”

Een oceaan als stroming

Terwijl andere oceanen worden gedefinieerd door de continenten waardoor ze worden ingesloten, wordt de Zuidelijke Oceaan bepaald door een oceaanstroming.

Wetenschappers schatten dat de Westenwinddrift (of ‘Antarctische circumpolaire stroming’) circa 34 miljoen jaar geleden is ontstaan, toen de Zuidpool zich van Zuid-Amerika losmaakte. Daardoor kon zeewater voortaan ongehinderd rond de hele ‘onderzijde’ van onze planeet stromen.

De Westenwinddrift stroomt van west naar oost rond heel Antarctica, in een brede en enigszins meanderende band rond de zestig graden zuiderbreedte – de cirkel die nu officieel als de noordgrens van de Zuidelijke Oceaan wordt beschouwd. In de Westenwinddrift is het zeewater kouder en iets minder zout dan het oceaanwater ten noorden ervan.

De Westenwinddrift stroomt door de hele waterkolom, van het zeeoppervlak tot de oceaanbodem, en transporteert meer water dan enige andere oceaanstroming. Ze trekt zeewater uit de Atlantische, Stille en Indische Oceaan aan, waardoor ze een wereldomspannende ‘lopende band’ van zeewater aandrijft die de ‘Thermohaliene circulatie’ wordt genoemd en de warmte rond de evenaar over de hele planeet verdeelt. Bovendien draagt het ijskoude water (met een hogere dichtheid dan warm water) dat rond de Zuidpool naar de zeebodem zakt, bij aan de opslag van CO2 in de diepzee. In deze beide opzichten speelt de Zuidelijke Oceaan dus een cruciale rol in het klimaat op aarde.

Wetenschappers bestuderen momenteel welke uitwerking de door menselijke activiteiten veroorzaakte klimaatverandering op de Zuidelijke Oceaan heeft. Ze hebben ontdekt dat het oceaanwater dat op de Westenwinddrift wordt meegevoerd, steeds meer opwarmt, maar onduidelijk is nog welke gevolgen dit voor de Zuidpool heeft. Wel is vastgesteld dat in gebieden waar de Westenwinddrift het continent het dichtst nadert, enkele van de snelst afsmeltende ijskappen en -plateaus zijn te vinden.

Een milieu als geen ander

Door de kille wateren rond de Zuidpool als het ware in te sluiten, houdt de Westenwinddrift het continent koud en de Zuidelijke Oceaan anders dan alle andere oceanen. Duizenden diersoorten leven uitsluitend in deze wateren en nergens anders.

De Zuidelijke Oceaan “omvat unieke en kwetsbare mariene ecosystemen waar schitterende zeedieren als walvissen, pinguïns en zeehonden voorkomen,” zegt National Geographic-gastonderzoeker Enric Sala.

Bovendien is de ecologische invloed van de Zuidelijke Oceaan ook elders voelbaar. Zo voeden bultruggen zich met krill voor de kust van Antarctica en trekken dan ver naar het noorden om te overwinteren in heel andere ecosystemen, voor de kusten van Zuid- en Midden-Amerika. Ook sommige zeevogels trekken vanuit de Zuidelijke Oceaan ver naar het noorden en weer terug.

Door aandacht te vragen voor de Zuidelijke Oceaan hoopt de National Geographic Society de bescherming ervan te bevorderen.

De gevolgen van de industriële visserij voor soorten als krill en Antarctische diepzeeheek in de Zuidelijke Oceaan is al tientallen jaren reden tot grote zorg. In 1982 werden vangstquota in het gebied ingevoerd. En in 2016 werd voor de kust van West-Antarctica het grootste zeereservaat ter wereld ingesteld. Meerdere organisaties pleiten voor het uitroepen van nog meer beschermde zeegebieden om de belangrijkste voedergronden van de Zuidelijke Oceaan te beschermen, bijvoorbeeld voor de kust van het Antarctisch Schiereiland.

“Veel landen in de wereld steunen de bescherming van sommige van deze gebieden tegen industriële vissersvloten,” zegt Sala.

De wereld in kaart

Sinds de late jaren zeventig heeft de National Geographic Society een hoofdcartograaf in dienst, die toeziet op veranderingen en aanpassingen op alle kaarten die de organisatie publiceert. Sinds 2016 bekleedt Tait die positie.

Volgens hem benadert hij zijn taak op journalistieke wijze. Hij moet op de hoogte blijven van de ontwikkelingen in de wereld en in de gaten houden wie het in welke gebieden voor het zeggen hebben.

“Het is belangrijk om erop te wijzen dat het in dit geval om cartografisch beleid gaat, niet om een standpunt van de Society over geopolitieke geschillen,” zegt hij. Zo wordt op de kaarten van National Geographic aangegeven dat de Falklandeilanden Brits gebied zijn, hoewel Argentinië deze eilandengroep eveneens opeist. Als het om betwiste gebieden gaat, werkt Tait samen met een team van geografen en redacteuren om te bepalen hoe de situatie in een bepaald gebied het meest realistisch kan worden weergegeven.

“Het is belangrijk om erop te wijzen dat het in dit geval om cartografisch beleid gaat, niet om een standpunt van de Society over geopolitieke geschillen,” zegt hij. Zo wordt op de kaarten van National Geographic aangegeven dat de Falklandeilanden Brits gebied zijn, hoewel Argentinië deze eilandengroep eveneens opeist. Als het om betwiste gebieden gaat, werkt Tait samen met een team van geografen en redacteuren om te bepalen hoe de situatie in een bepaald gebied het meest realistisch kan worden weergegeven.

In het algemeen volgt National Geographic wat betreft namen van zeegebieden de richtlijnen van de Internationale Hydrografische Organisatie (IHO). Hoewel de IHO niet direct verantwoordelijk is voor de benoeming van zeegebieden, werkt ze samen met de Groep van Experts in Geografische Namen van de VN om de naamgeving op internationaal niveau te standaardiseren. De IHO erkende de Zuidelijke Oceaan al in haar richtlijnen van 1937, maar herriep de toekenning in 1953 omdat er onenigheid zou zijn over de juistheid ervan. Sindsdien is het orgaan over de naamgeving van het gebied blijven praten, maar heeft nooit overeenstemming onder haar leden kunnen bereiken over de herinvoering van de benaming.

Daarentegen gebruikt de Amerikaanse Board on Geographic Names de naam al sinds 1999, en in februari van dit jaar erkende de NOAA officieel dat de Zuidelijke Oceaan een apart zeegebied is.

Volgens Tait zal het nieuwe beleid van National Geographic van invloed zijn op de wijze waarop kinderen kaarten op school gebruiken en de wereld ontdekken.

“Een van de belangrijkste gevolgen zal denk ik in het onderwijs worden gevoeld,” zegt hij. “Scholieren leren de wereld van de zeeën kennen via de oceanen die ze bestuderen. Als de Zuidelijke Oceaan daar niet tussen zou zitten, dan leer je ook niet de details over het grote belang van die oceaan.”

De National Geographic Society wijdt zich aan het belichten en beschermen van de pracht van onze wereld en ondersteunt het werk van National Geographic-onderzoekers Sylvia Earle, Enric Sala en Seth Sykora-Bodie. Lees meer over de steun van de Society aan oceaanonderzoekers.

Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com