Ruim dertig jaar geleden ontdekte een amateur-paleontoloog met de naam Stan Sacrison in South Dakota een titaan uit de oertijd: het fossiel van een vrijwel volledig intact gebleven skelet van een bijna twaalf meter langeTyrannosaurus rex. De dinosauriër werd ‘Stan’ genoemd (naar zijn ontdekker) en in 1992 opgegraven, waarna het fossiel in een private instelling, het Black Hills Institute of Geological Research in Hill City, South Dakota, werd tentoongesteld. Maar ook mensen die daar nog nooit zijn geweest, hebben de kans om deze T. rexte bewonderen, want in musea in de hele wereld worden hoogwaardige afgietsels van het skelet tentoongesteld, van Tokio tot Albuquerque, New Mexico.
De toekomst van Stan is nu met één klap van de veilinghamer onzeker geworden, nu de beenderen van de dinosauriër zijn verkocht aan een hoogste (en anonieme) bieder. Experts vrezen dat de geliefde T. rexnu voor de wetenschap verloren zal gaan.
Op 6 oktober werd de T- rexin het Londense veilinghuis Christie’s verkocht voor het recordbedrag van 31,8 miljoen dollar (bijna 27 miljoen euro) – de hoogste veilingprijs die een fossiel ooit heeft opgebracht. Het oude record stamde uit 1997, toen een vrijwel volledig T. rex-skelet met de naam ‘Sue’ – dat door hetzelfde instituut in South Dakota was opgegraven – voor een bedrag van 8,36 miljoen dollar (uitgedrukt in de huidige geldwaarde ruim 11 miljoen euro) op een veiling werd gekocht door het Field Museum of Natural History in Chicago.
De dag nadat Stan was geveild, omschreef paleontologe Lindsay Zanno van het North Carolina Museum of Natural Sciences de verkoopprijs als “simpelweg verbijsterend.”
“Dat is een astronomisch bedrag dat grenst aan het absurde, gebaseerd op mijn kennis van deze markt,” zei paleontoloog David Evans, voorzitter van de vakgroep paleontologie van gewervelde dieren van het Royal Ontario Museum in Toronto. Evans wees erop dat de anonieme koper hetzelfde bedrag op veel efficiëntere manier had kunnen uitgeven aan de verwerving van meer kennis over deze prehistorische wezens. “Als je zo’n bedrag op de juiste manier zou investeren, zou je daarmee gemakkelijk vijftien verschillende onderzoeksplaatsen voor wetenschappers of zo’n tachtig veldexpedities per jaar kunnen financieren, en dat in alle eeuwigheid,” schreef hij in een interview per e-mail.
Wetenschappers zijn ook bezorgd over de negatieve uitstraling die de verkoop zou kunnen hebben op het onderzoek naar dinosauriërs, want meer mensen zouden op het idee kunnen komen om goed bewaard gebleven fossielen te verkopen in plaats van ze te behouden voor paleontologisch onderzoek.
“Dit is vreselijk voor de wetenschap en het is een flinke aansporing voor commerciële organisaties die dinosauriërfossielen uit het Amerikaanse Westen te gelde willen maken,” zegt tyrannosaurusexpert Thomas Carr, paleontoloog aan het Carthage College in Kenosha, Wisconsin.
Als de koper een privéverzamelaar blijkt te zijn, vrezen paleontologen dat het exemplaar niet langer beschikbaar zal zijn voor de wetenschap en voor het bredere publiek. Allerlei onderzoeken, zoals het zorgvuldig opmeten van de beenderen of nieuwe analyses met voortgeschreden methoden en technologieën, zouden dan niet meer herhaald of uitgevoerd kunnen worden.
De mogelijkheid om experimenten te herhalen is “een van de fundamenten van de wetenschap en onderdeel van onze ethische grondslagen,” zegt Zanno. “De wereld van de paleontologie wacht met spanning af” hoe de toekomst van Stan zich zal ontvouwen.
Waarom werd Stan verkocht?
Het Black Hills Institute staat vooral bekend om zijn betrokkenheid bij het getouwtrek om een T. rex-fossiel met de naam‘Sue’, een slepende zaak die gepaard ging met een inval door de FBI en een juridische strijd met de Sioux-gemeenschap van Cheyenne River. Hoewel de veiling van Stan heel wat minder spectaculair is verlopen, is ook deze verkoop het gevolg van een rechterlijke uitspraak.
Stan werd jarenlang geëxposeerd in het museum van het Black Hills Institute in Hill City, dat daarnaast afgietsels van kunsthars van de T. rexverkocht aan andere musea en onderzoekers de mogelijkheid bood om het fossiel te bestuderen. Dat beleid leidde tot een lange reeks wetenschappelijke artikelen over allerlei aspecten van het beest, van zijn immense bijtkracht tot de flexibiliteit en beweeglijkheid van zijn schedel.
“Het skelet van Stan is zonder twijfel een van de beste exemplaren van Tyrannosaurus rexdie ooit zijn ontdekt en is talloze keren in de wetenschappelijke literatuur beschreven,” zegt Evans. “Stan is een van de sleutelexemplaren voor onze inzichten in T. rex.”
Eerder in zijn carrière behandelde Carr onder andere dit exemplaar in een drietal studies van zijn hand, over de diversiteit van schedelvormen bij Tyrannosaurus-soorten. Nu betreurt hij zijn besluit om het exemplaar destijds zoveel aandacht te schenken terwijl het in private handen was en op elk moment kon worden verkocht. “Uiteindelijk heb ik daarmee bijgedragen aan de geslaagde verkooppresentatie van dit fossiel (...), samen met 45 andere wetenschappelijke publicaties over Stan,” zegt hij. “We hadden er in een grote boog omheen moeten lopen.”
Stans route naar het veilinghuis begon in 2015, toen Neal Larson, met 35 procent grootaandeelhouder van het Black Hills Institute (en broer van de voorzitter van het instituut, paleontoloog Pete Larson), het privébedrijf via de rechter wilde dwingen om zijn bezittingen te gelde te maken. Volgens de plaatselijke krant Rapid City Journal had het bedrijf Neal Larson drie jaar daarvóór uit de raad van bestuur gezet, na een bittere strijd over diens commerciële activiteiten en zijn verdediging van een ex-werknemer die van seksueel wangedrag werd beschuldigd.
Volgens een persbericht van het bedrijf oordeelde een rechter in 2018 dat Stan geveild moest worden, zodat de firma het belang van Neal Larson in het instituut kon overnemen. Ondanks de verkoop heeft het Black Hills Institute het recht behouden om toekomstige afgietsels van botten van de T. rexen levensgrote replica’s van het volledige skelet te verkopen.
“Tot onze spijt hebben we vernomen dat de winnaar van de veiling waarschijnlijk geen museum was, maar we hebben goede hoop dat de nieuwe eigenaar Stan uiteindelijk weer zal exposeren, zodat het bredere publiek dit indrukwekkende en oorspronkelijke skelet als vanouds zal kunnen bewonderen en bestuderen,” verklaarde Pete Larson in een persverklaring die op 7 oktober werd uitgegeven.
In 2018 begon James Hyslop, hoofd van de afdeling wetenschap en natuurlijke geschiedenis van Christie’s, met het begeleiden van Stan door het veilingproces. Op 6 oktober had Hyslop telefonisch contact met de anonieme bieder en belde vanuit het hoofdkantoor van Christie’s in Londen het winnende bod door.
In een e-mail aan National Geographic wilde Hyslop geen commentaar geven op de identiteit van de koper of ingaan op de vraag of het om een privéverzamelaar of openbare onderzoeksinstelling gaat. “Zoals dat bij geslaagde verkopen gaat, zijn we tevreden over het sterke resultaat van de veiling,” schreef hij. “Het was een eer om met een dusdanig uitzonderlijk exemplaar te mogen werken.”
Luxe en verlies
In de VS komen fossielen die op federaal grondgebied worden ontdekt, automatisch in bezit van de staat en mogen alleen door onderzoekers met speciale vergunningen worden opgegraven. Deze fossielen moeten vervolgens ook in handen van de overheid blijven en op gepaste plekken, zoals geaccrediteerde musea, worden bewaard of tentoongesteld.
Maar fossielen die in de VS op privégrond worden ontdekt, kunnen naar believen worden gekocht en verkocht. Stan is niet het enige Amerikaanse dinosauriërfossiel dat onlangs is geveild. In 2018 werd een skelet van de roofdinosauriër Allosaurus door het Franse veilinghuis Arguttes geveild, wat eveneens tot kritiek uit wetenschappelijke kring leidde, omdat de veiling net als in het geval van Stan de indruk zou wekken dat dinosauriërs meer waard zijn als investeringsobjecten dan als onderzoeksexemplaren.
De tweeduizend leden tellende Society of Vertebrate Paleontology (SVP), waarin paleontologen uit de hele wereld zijn verenigd, is tegen het veilen van fossielen en raadt het onderzoek naar fossielen in privébezit dan ook af, omdat onderzoekers en het bredere publiek niet de garantie hebben dat ze altijd toegang tot deze exemplaren hebben. In september stuurde de organisatie een brief aan Christie’s met het verzoek om de inschrijving voor Stans veiling te beperken tot publieke onderzoeksinstellingen. Volgens Emily Rayfield, paleontologe aan de University of Bristol, vertrekkend SVP-voorzitster en een van de ondertekenaars van de brief, erkende Christie’s het standpunt van de vereniging in haar antwoord op het schrijven, maar zei dat de veiling niet konden worden beperkt.
“De geruchtmakende aard van de veiling en de publiciteit rond de gebeurtenis waren gericht op het aantrekken van hoogwaardige bieders, opdat de prijs voor fossiele materialen zou stijgen en fossielen als luxe-objecten aangeprezen konden worden,” schreef Rayfield in een interview per e-mail. “Hoe kunnen openbare instellingen dit soort bedragen aan één enkel exemplaar spenderen? Geld waarmee ook banen, veldwerk, opleidingen, tentoonstellingen en nog veel meer gefinancierd zouden kunnen worden?”
In andere landen is de handel in fossielen aan strengere regels gebonden. Dankzij een Canadese wet uit de jaren zeventig bijvoorbeeld, waarin fossielen tot een deel van het natuurlijk erfgoed van de provincie Alberta werden verklaard, mogen fossielen die in deze provincie zijn ontdekt, niet worden uitgevoerd. Soortgelijke wetten zijn van kracht op locaties van groot paleontologisch belang in landen als Brazilië, China en Mongolië. Maar volgens Evans bestaat er een levendige zwarte markt in fossielen in deze landen, deels vanwege de kans op hoge opbrengsten.
“De verkoop van Stan zal enorm bijdragen aan het plunderen van beschermde fossielen,” zegt Evans. “Dat is hartverscheurend.”
Volgens Jessica Theodor, paleontologe aan de University of Calgary en aanstaand voorzitter van de SVP, prijst deze veiling niet alleen de wetenschap uit de markt, maar kunnen dit soort verkopen een vérstrekkende invloed hebben op de fossielenjacht. Nadat Sue in 1997 voor vele miljoenen van de hand was gegaan, kregen sommige Amerikaanse onderzoekers volgens Theodor opeens geen toegang meer tot privaat grondgebied waarop ze decennialang hadden gewerkt, deels omdat de landbezitters hun fossielen wilden verkopen of de opgravingsrechten op hun land aan privébedrijven wilden uitbaten. Paleontologen merkten ook een toename in het aantal gevallen van vandalisme op vindplaatsen van fossielen, waar dieven op zoek gingen naar vermeende kostbaarheden.
“Een spectaculaire verkoop als deze richt waarschijnlijk veel meer schade aan dan de veiling van Sue,” zegt Theodor.
Oproep van paleontologen
Commerciële fossielenjagers in de VS zeggen al jaren dat er dankzij hun activiteiten belangrijke fossielen aan het licht worden gebracht, omdat meer mensen door het winstoogmerk worden aangespoord om op onderzoek uit te gaan. De meest gerenommeerde van dit soort bedrijven gebruiken hoogwaardige methoden bij het opgraven en prepareren van fossielen en nemen contact op met academici als ze fossielen van wetenschappelijke waarde vinden.
In het beste geval kan dit businessmodel tot de ontdekking van fossielen van onschatbare waarde leiden, zoals de gepantserde dinosauriër Zuul crurivastator, die in 2014 door de Amerikaanse fossielenjagersfirma Theropoda werd ontdekt op een privéranch in Montana. Toen de opgravers van Theropoda beseften wat ze hadden gevonden, namen ze contact op met het Royal Ontario Museum in Toronto, dat wetenschappers naar de vindplaats stuurde en het fossiel in 2016 voor een niet nader genoemd bedrag aankocht.
Los van alle ophef over de commerciële verkoop van fossielen zijn openbare veilingen aparte gebeurtenissen. Bij een biedoorlog kan de prijs van een fossiel oplopen tot ver boven het bedrag dat een universiteit of museum zich kan veroorloven. Het gevolg is dat fossielen die normaliter voor de publieke zaak behouden blijven, in privéverzamelingen verdwijnen.
Stan lijkt nu de buit te zijn geworden van een van zulke biedoorlogen. Tijdens de veiling van vorige week donderdag werd de prijs voor de T. rex binnen luttele minuten met miljoenen dollars opgedreven door slechts twee bieders. De komeetachtige prijsstijging deed de meeste openbare instellingen vrijwel zeker in het stof bijten, vooral in een jaar waarin musea over de hele wereld zijn getroffen door teruglopende bezoekersaantallen als gevolg van de coronavirus-pandemie.
De paleontologen met wie National Geographic heeft gesproken, roepen de nieuwe en anonieme eigenaar van Stan op om de T. rex te doneren aan een museum of onderzoeksinstelling.
“Het enige juiste dat u kunt doen, is om geheel afstand te doen van dit fossiel en het te doneren aan een geaccrediteerd museum voor natuurlijke geschiedenis, zodat de wetenschap Stan op verantwoorde wijze kan bestuderen ten behoeve van iedereen op aarde die in dinosauriërs is geïnteresseerd,” zegt Carr.
“U heeft de mogelijkheid om een schat met de wereld te delen,” zei Zanno. “Dat is een zeldzaam geschenk, dus neem het aan.”
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
Iedereen die informatie heeft over de identiteit van Stans koper of over mogelijke toekomstplannen met het fossiel, kan tips sturen naar michael.greshko@natgeo.com.
